ارتباط چندشکلی اگزون 3 ژن میوستاتین با صفت دو قلوزایی در بز مرخز

ارتباط چندشکلی اگزون 3 ژن میوستاتین با صفت دو قلوزایی در بز مرخز

کیوان خانی ¹، علیرضا عبدالمحمدی*²، صاحب فروتنی فر³ ، علیرضا زبر جدی ⁴

¹دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی.

^{* 2}استادیار گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی.

 ³استادیار گروه علوم دامی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی.

⁴دانشیار گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه رازی.

تاریخ دریافت: 05/02/1393، تاریخ پذیرش: 30/04/1393

چکیده

هدف این پژوهش بررسی چندشکلی اگزون 3 ژن میوستاتین و رابطه آن با نرخ دوقلوزایی ­در نژاد بز مرخز بود. در این پژوهش از 150 رأس بز ماده مرخز در ایستگاه تحقیقاتی علوم دامی سنندج خون­گیری صورت گرفت. پس از استخراجDNA  از یک جفت پرایمر اختصاصی جهت تکثیر قطعه 475 جفت بازی اگزون 3 استفاده شد. هضم آنزیمی محصولات PCR، وجود یک جهش T به G در نوکلئوتید 169 از این قطعه را تأیید کرد. در این جایگاه فراوانی سه ژنوتیپTT ، TG و GG به ترتیب 3/81 % ، 7/12% و 6 % و فراوانی دو آللT   وG ، 88/0 و 12/0 برآورد شد. آزمون کای اسکور نشان داد که تعادل هاردی-وینبرگ در ژن میوستاتین برقرار نیست (01/0>P).  نسبت احتمالات نرخ دوقلوزایی برای شکم زایش اول نسبت به شکم زایش دوم 1032/1 (05/0<P)، و نسبت به شکم زایش سوم 9497/4 (1/0>P) و شکم زایش دوم نسبت به سوم 4605/5 (1/0>P) بود. همچنین برآورد آماره کای اسکور (68/5) نشان داد که بروز صفت دوقلوزایی در بزهای مرخز به طور معنی داری تحت تأثیر ژنوتیپ ژن میوستاتین قرار می­گیرد (05/0>P).  نسبت احتمالات  برای مقایسه ژنوتیپ­­های مختلف ژن میوستاتین نشان داد که برتری آنها برای این صفت به ترتیب TT>TG> GG می­باشد. آماره کای اسکور  برابر 65/2 مبین اختلاف معنی دار بین دو گروه ژنوتیپی TT و GG برای بروز دوقلوزایی در این نژاد بود. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که ژن میوستاتین می­تواند بعنوان نشانگری نسبتا مناسب، در برنامه­های اصلاح نژادی بز مرخز جهت بهبود دوقلوزایی مورد توجه قرار گیرد.

واژه های کلیدی:  ژن میوستاتین، دوقلوزایی، بز مرخز، PCR-RFLP.

مقدمه

برخی صفات اقتصادی مهم که می­توانند در اهداف اصلاح نژاد بزهای بومی لحاظ شوند شامل صفات رشد، تولیدمثل، گوشت، شیر، الیاف و موهر می­باشد. در این میان صفات تولیدمثلی، به ویژه دوقلوزایی می­توانند به عنوان بخشی از اهداف ضروری مورد توجه اصلاح گران قرار گیرد. در حوزه ژنتیک و اصلاح، اطلاع از ساختار ژنتیکی جمعیتها میتواند کمک بزرگی برای برنامه ریزی برای طرح های اصلاح نژادی و از همه مهمتر، حفظ ذخایر ژنتیکی باشد (Alinaghizadeh et al., 2010). اخیرا پیشرفت­های قابل توجهی در ژنتیک مولکولی جهت کشف ژن­های کاندیدا در ارتباط با صفات تولید مثلی صورت گرفته است (Mousavizadeh et al., 2009). استفاده از ژنتیک مولکولی کاربردهای زیادی دارد. یکی از آن­ها تعیین ژنوتیپ افراد برای جایگاه­های ژنتیکی خاص است. ژن­هایی که صفات پلی­ژنیک را تحت تأثیر قرار می­دهند دقیقا شناسایی نشده­اند، ولی تعدادی از ژن­های کاندیدا با اثرات اصلی شناسایی شده­اند (Mousavizadeh et al., 2009)، که یکی از این ژن­ها، ژن میوستاتین[1] می­باشد. ژن میوستاتین یا عامل ۸ رشد و تمایز[2](GDF8) عضوی از خانواده  [3]TGFβ می­باشد که به عنوان ژن کاندیدا برای صفت ماهیچه مضاعف در نژاد­های مختلف دام و طیور و حتی انسان شناخته شده است (GU et al., 2003). میوستاتین در طی چرخه تکثیر سلول، فاز G₁ و G₂رشد سلولرا بلوکه می­کند، و نقش تنظیمی منفی و کلیدی در رشد و هوموستاز عضلة اسکلتی دارد (Julianna et al., 2002). همچنین به موازات، آن در زمان بلوغ از طریق تنظیم گونادوتروپین ها و GnRH نقش مهمی در فعالیت­های تولید مثلی دارد. کمبود طولانی مدت سطوح رایج میزان میوستاتین در دسترس هیپوتالاموس، می­تواند منجر به تأخیر در بلوغ شود (Ma et al., 2011). در حقیقت میوستاتین نقش مهمی در تنظیم هورمون­های ضروری برای سیستم تولیدمثل دام دارد. میوستاتین به همراه هورمون­های جنسی، با شیوه­های مختلف فرآیند­های تولید مثلی را تنظیم می­کند (Hua et al., 2009 (An et al., 2010;. این ژن در ناحیه سانترومری کروموزوم شماره 2 بز قرار دارد و دارای 3 اگزون و 2 اینترون است (Zhang et al., 2012). مطالعات متعددی روی این ژن در گاو­های نژاد پیدمونتز[4] و آبی بلژیکی[5] گزارش شده است (Kambadur et al., 1997). طی پژوهشی که در گوسفندان نژاد بلوچی ایران صورت گرفت بخشی از اینترون اول و دوم آن بررسی و مشخص شد که این ژن دارای چند شکلی بوده و ژنوتیپ­های BB و AB آن با ارزش اصلاحی وزن تولد این نژاد همبستگی دارند (Masoudi et al., 2004). همچنین، در گوسفندان نژاد سنجابی ایران نیز وجود چند­شکلی در نواحی اینترونی بررسی شد و فراوانی ژنوتیپ­های MM، Mm و  mmدر ژن میوستاتین به ترتیب 2، 33/1 و 67/96 درصد و فراوانیM  و m به ترتیب 03/0 و97/0 برآورد گردید (Soufy et al., 2009). با توجه به این که مطالعه تنوع ژنتیکی نژادهای بومی برای حفاظت از منابع ژنتیکی دام­های بومی ضروری است (Mohammadi et al., 2009) و این که تاکنون مطالعه­ای در مورد وجود جهش در ناحیه اگزون 3 ژن میوستاتین در بزهای بومی ایران گزارش نشده است. با توجه به اهمیت نژاد بز مرخز در منطقه و کشور به واسطه ویژگی­های منحصر به فرد و نیز جمعیت محدود آن، این پژوهش برای اولین بار با هدف بررسی وجود  چندشکلی در اگزون 3 ژن میوستاتین نژاد بز مرخز، تخمین فراوانی آلل­های مختلف و رابطه آن با صفت دوقلوزایی انجام شد.

مواد و روش­ها  

از تعداد 150 رأس بز ماده نژاد مرخز موجود در ایستگاه تحقیقاتی علوم دامی سنندج با استفاده از ونوجکت­های دارای EDTA از سیاهرگ وداج خون­گیری شد. نمونه­های این پژوهش در دو گروه طبقه بندی شدند. در گروه اول بزهایی بودند که در دو یا چند زایش تک قلوزا بودند و در گروه دوم دام­هایی قرار گرفتند که یک، دو و یا سه بار دوقلوزایی را در زایش­های خود بروز داده بودند سپس نمونه­گیری در هر گروه به صورت تصادفی انجام شد. جهت آنالیزهای بعدی، نمونه های خون پس از جمع آوری به دانشکده کشاورزی دانشگاه رازی منتقل شدند. استخراج DNA با استفاده از کیت100   Diatom DNA Prepبه روش گوانیدین سیلیکاژل انجام شد. کیفیت DNA استخراجی با الکتروفورز بر روی ژل آگارز یک درصد بررسی گردید.

برای تعیین چند شکلی در ژن میوستاتین از یک جفت آغازگر زیر استفاده شد. این آغازگرها براساس توالی ژنومی (EF591039) بز، جهت تکثیر یک قطعه 475 جفت بازی از ناحیه اگزون 3 ژن میوستاتین  و با استفاده از نرم افزار 5 Oligo   طراحی شدند. FWD: 5′ -TGG GGA TCT ATT ACT AAC TCT- 3′ و REV:  5′ - ATT GTT GAG GGG AAG AC - 3′. واکنش زنجیره­ای پلی­مراز ( [6](PCRدر حجم 25 میکرولیتر با محتویات یک میکرولیتر DNA با غلظت 50-100 نانوگرم، هر یک از آغازگرها با غلظت25/0 میکرومولار، 5/2 میکرولیتر بافر PCR X 1، 2/0 میلی­مولار dNTP، 5/2 میلی­مولارMgCl₂،  1 واحد آنزیم تک پلی­مراز (DNA polymerase  (Taq و 55/14 میکرولیتر آب انجام شد.  واکنش زنجیره­ای پلی­مراز با برنامه حرارتی زیر به کمک دستگاه ترموسایکلرمدل (Corbett Life Science) انجام شد: حرارت 94 برای واسرشت سازی اولیه به مدت 5 دقیقه و تعداد 35 چرخه در دمای  95 برای واسرشته سازی به مدت 30 ثانیه، دمای 58 به منظور اتصال آغازگرها به مدت 30 ثانیه، دمای  72 برای گسترش آغازگرها به مدت 45 ثانیه. گسترش نهایی نیز در دمای  72 به مدت 10 دقیقه صورت گرفت. برای مشاهده محصولات PCR از ژل آگارز 1 درصد با ولتاژ 92 به مدت 1 ساعت استفاده شد. رنگ آمیزی ژل به کمک اتیدیوم بروماید به مدت یک ساعت صورت گرفت. جهت تعیین چند شکلی در نمونه­ها، محصولات  PCR  به کمک آنزیم برشی (5′- AAGCTT-3′)Hind III به مدت زمان 6 ساعت در دمای 37 مورد هضم آنزیمی قرار گرفت. برای مشاهده قطعات هضم شده از ژل آگارز 3 درصد با ولتاژ 85 به مدت یک ساعت و بیست دقیقه استفاده شد. محاسبه فراوانی آللی، ژنوتیپی، تعادل هاردی- وینبرگ و شاخص­های جمعیتی نیز با نرم  افزار 32 Popgene انجام شد. برای بررسی رابطه چندشکلی ژن مورد مطالعه با صفت دو قلوزایی از مدل چند متغیره رگرسیون لجستیک و رویه GENMOD  نرم افزار ( SAS (9.1 استفاده گردید. در این مطالعه اثر شکم زایش و ژنوتیپ­های ژن میوستاتین به عنوان عوامل ثابت در مدل آماری منظور شدند. در نتیجه مدل زیر برای آنالیز دادها برازش گردید.

Y _ij = μ+ P_i + G_j + e _ij

Y _ij متغیر وابسته (صفت دو قلوزایی)، μ میانگین صفت در جامعه،  Pi اثر _iامین شکم زایش ، G_jاثر _jامین ژنوتیپ و e _ij اثر عوامل باقیمانده می­باشد. از شاخص نسبت احتمالات (ORs)[7] و آمارهکای اسکور برای تعیین رابطه اثرات مدل و صفت دوقلوزایی استفاده شد و سطوح معنی داری 05/0 و 1/0 برای بیان اختلاف­های معنی دار مورد توجه قرار گرفت.

نتایج و بحث

کیفیت مناسبDNA  روی ژل آگارز یک درصد در شکل 1 قابل مشاهده است. اغلب نمونه­ها دارای باند تیز و بدون کشیدگی بودند. برخی نمونه­های نامناسب و با کیفیت پایین دوباره مورد استخراج قرار گرفتند. در این پژوهش با استفاده از یک جفت آغازگر اختصاصی طراحی شده، بخشی از اگزون 3 ژن میوستاتین به طول 475 جفت باز با موفقیت تکثیر شد (شکل2). هضم آنزیمی محصول PCR ژن میوستاتین در این مطالعه، حاکی از وجود  این دو نوع آللT  (آلل وحشی) یا G (جهش یافته) در باز 169 از این قطعه تکثیر یافته بود. توالی تکثیر شده این آنزیم دارای یک جایگاه برش (AAGCTT ) توسط آنزیم برشیHind III بود. در صورتی که در ناحیه شناسایی مورد نظر تغییری ایجاد شود و نوکلئوتیدT  به G تغییر یابد، آنزیم قادر به برش قطعه نبوده، و تنها یک قطعه به طول 475 جفت بازی برای بزهای با ژنوتیپ هموزیگوت GG قابل انتظار است (شکل 3).

شکل1- نمونه­هایی از  DNAهای استخراج شده روی ژل آگارز.

Figure 1- Samples of DNAs extracted on agarose gel.

شکل 2- محصولات PCR اگزون 3 ژن میوستاتین روی ژل آگارز.

Figure 2- PCR products of myostatin gene exon 3 on agarose gel.

شکل 3- نتایج هضم آنزیمی محصولات PCR روی ژل آگارز 3%.

Figure 3- Enzyme digestion results of the PCR products on 3% agarose gel.

ولی در صورت عدم جهش نوکلئوتید T به G به دلیل هضم آنزیمی دو قطعه 169 و 306 جفت بازی ایجاد می­شود. بدین ترتیب پس از هضم آنزیمی برای بزهای با ژنوتیپ هتروزیگوت (TG) سه قطعه 169، 306 و 475 جفت بازی مشاهده شد (شکل3). در این مطالعه فراوانی ژنوتیپی TT، TG و GG به ترتیب برابر با 3/81 % ، 7/12% و 6 % و نیز فراوانی آللیT و G به ترتیب ­ 88/0 و 12/0 برآورد گردید (جدول1). در پژوهشی روی نژاد بزهای چینی (Zhang et al., 2012) با بررسی ناحیه پرموتور ژن میوستاتین فراوانی آللی متفاوتی را در این نژادها برآورد کردند. فراوانی آلل A از 49/0 تا 9/0 و آلل B از 51/0 تا 1/0 در بین نژادها متفاوت بود. همچنین در پژوهشی روی گوسفندان سنجابی ایران فراوانی03/0 و 97/0 به ترتیب برای آلل­هایM  و m محاسبه شد (Soufy et al., 2009). آنها برخلاف این پژوهش بیشترین فراوانی ژنوتیپی را برای ژنوتیپ هموزیگوت مغلوب (mm) گزارش نمودند. در این جمعیت، مقدار شاخص شانون (I) و میانگین هتروزیگوسیتی با استفاده از شاخص نئی[8] برابر با 3735/0 و 2162/0 برآورد گردید که نشان دهنده وجود چند شکلی ژنتیکی ژن میوستاتین در این جمعیت می­باشد (جدول1). آماره­ کای اسکور (62/26) نشان داد که تعادل هاردی- وینبرگ در این جمعیت برای جایگاه ژن میوستاتین وجود ندارد (01/0> (Pکه با نتایج بدست آمده از تحقیقات روی ژن میوستاتین در بزهای نژاد بوئر[9] و بومی چین بود، مطابقت نداشت (2012 Zhang et al.,). آنها نشان دادند که تعادل هاردی- وینبرگ در این جمعیت ها وجود دارد. نتایج حاصل از این پژوهش با نتایج بدست آمده در گوسفندان نژاد لری ایران مطابقت داشت، در آن جمعیت مشخص شد که ژن میوستاتین از تعادل هاردی-وینبرگ انحراف دارد (2013 Sepahvand et al.,). از دلایل مؤثر بر وجود تعادل یا انحراف از آن برای یک جایگاه ژنی در جمعیت می­توان به اندازه جمعیت، نوع جهش، میزان جهش، مهاجرت، انتخاب و نوع آمیزش افراد اشاره نمود. لازم به ذکر است که تا به حال مطالعه­ای برای بررسی فراوانی آللی و ژنوتیپی در این جایگاه از ژن میوستاتین در بزهای بومی ایران گزارش نشده است. نتایج حاصل از بررسی رابطه شکم زایش و چندشکلی مورد مطالعه با نرخ دوقلوزایی بز مرخز در جدول2 نشان داده شده است. در این مطالعه شکم زایش رابطه معنی داری با دوقلوزایی نشان داد (05/0>P ). این نتایج با نتایج پژوهشی که بر روی نژاد بزهای چینی بود، مطابقت داشت (Wang et al; 2011). هم چنین در پژوهشی که بر روی نژاد گوسفند هان[10] انجام شد، مشخص گردید که شکم زایش رابطه معنی داری با صفت دوقلوزایی دارد(Chu et al., 2004). در این مطالعه نسبت احتمالات نرخ دوقلوزایی برای شکم زایش اول نسبت به شکم زایش دوم 1032/1 (05/0<P)، و نسبت به شکم زایش سوم 9497/4 (1/0>P) و شکم زایش دوم نسبت به سوم 4605/5 (1/0>P) بود. با توجه به این نتایج می­توان دریافت که نرخ بروز دوقلوزایی با افزایش شکم زایش در نمونه­های مورد مطالعه کاهش یافته است که این نتایج با مطالعات گزارش شده توسط (2000) & Rao  Notter مطابقت دارد. آنها بیان نمودند که اگر دام­های یک گله در شکم زایش اول چند قلوزایی بالایی داشته باشند، عواملی مانند استرس در هنگام آبستنی می­تواند باعث کاهش چند قلوزایی در شکم­های بعدی ­شود.

جدول 1-  فراوانی­های آللی و ژنوتیپی و تعادل هاردی-وینبرگ برای ژن میوستاتین در نژاد بز مرخز.

Table 1-.Allele and genotype frequencies and Hardy-Weinberg equilibrium for myostatin gene in Markhoz goat breed.

اما، گزارش­هایی نیز مبنی بر افزایش احتمال دوقلوزای با افزایش شکم زایش وجود دارد .(Silva del Río et al., 2007) بررسی میزان دوقلوزایی در شکم زایش ­های مختلف گوسفندان نژاد کارول- ملپورا[11] نشان داد که افزایش شکم زایش دارای رابطه معنی داری با بروز دو قلوزایی است  .(Mishra at el., 2009) گفته می­شود علت آن وقوع بیشتر تخمک ریزی چند تایی در شکم­های بالاتر می­باشد (.(Ghavi Hossein-Zadeh et al, 2088 هم چنین رابطه معنی دار شکم زایش با صفت دوقلوزایی به دلیل افزایش سن و اثرات مادری نیز گزارش شده است (Maxa et al., 2007; Ligda et al., 2000). در این پژوهش برآورد آماره کای اسکور (68/5) نشان داد که بروز صفت دوقلوزایی در بزهای مرخز بطور معنی داری تحت تأثیر ژنوتیپ ژن میوستاتین قرار می­گیرد (05/0=P). نسبت احتمالات بروز دوقلوزایی برآورد شده در این مطالعه برای مقایسه ژنوتیپ­­های مختلف ژن میوستاتین نشان داد که برتری آنها برای این صفت بصورت TT>TG>GG می­باشد (جدول2). اگر چه نسبت برآورد شده برای بروز صفت دو قلوزایی در ژنوتیپ­های TG  نسبت به ژنوتیپTT  کمتر و برابر با 79/0 بود،  اما آماره کای اسکور (87/0) نشان داد که این اختلاف از نظر آماری معنی دار نیست. همچنین نتایج نشان داد که بروز دوقلوزایی در ژنوتیپ­هایTG  نسبت به ژنوتیپ­های GG  بیشتر و برابر با  27/2 برابر می­باشد، اما آماره کای اسکور برابر با 45/1 بیانگر عدم وجود اختلاف معنی دار بین این دو گروه ژنوتیپی بود. در این پژوهش مشاهده شد که ژنوتیپ­های TT دارای 86/2 برابر نرخ دوقلوزایی بیشتر نسبت به ژنوتیپ­های GG ژن میوستاتین می­باشند و آماره کای اسکور  برابر 65/2 بود که مبین اختلاف معنی دار بین این دو گروه ژنوتیپی در سطح معنی داری 1/0 بود (جدول 2).

جدول 2-  برآورد نسبت احتمالات و آماره­های کای اسکور مربوط به شکم زایش و ژنوتیپ­ها مربوط به نرخ دوقلوزایی در بز مرخز.

 Table 2- Estimation of Odds Ratios and Chi-Square statistics related to parity and genotypes for twining rate.

^** معنی داری در سطح 05/0>P، ^* معنی داری در سطح 1/0>P

تا به حال مطالعه­ای در زمینه بررسی چندشکلی ژن میوستاتین در نژاد بز مرخز در ارتباط با صفات تولید مثلی انجام نگرفته و نقش میوستاتین در تولید مثل به خوبی بررسی نشده است. اما، نتایج دیگر مطالعات نشان داده که نقش ژن میوستاتین تنها به عنوان تنظیم کننده و مهارکننده مستقیم رشد در بافت رگی نیست (Ji et al., 1998)، بلکه در باروری و تولید مثل هم نقش موثری دارد (al., 2002 Rios et). در پژوهشی دیگر نتایج بدست آمده نشان داده که محور هیپوتالاموس-هیپوفیز- تیروئید سبب فعال سازی پروموتور میوستاتین در جهت بیان ژن میوستاتین برای تولیدمثل می­شود (Ma et al., 2001). اثرات متعددی از محور هیپوتالاموس-هیپوفیز بروی اعضای TGF-β گزارش شده، که می­تواند منجر به بیان بیشتر این ژن­ها در بروز دوقلوزایی و چند قلوزایی در گوسفند شود .(Juengel et al., 2002) از طرفی آزمایشی با هدف بررسی این فرضیه که FecB، FecG و FecXو میوستاتین برای رشد فولیکول،  نرخ تخمک گذاری و غلظت پروژسترون در پستانداران ارتباط دارد، انجام شد. آنها نشان دادند که وجود ژن­های  FecB و Fecx برای فعالیت و رشد طبیعی فولیکول در قبل و بعد از رشد ضروری می­باشند (McNatty et al., 2005). از این رو، فرض بر این است که میوستاتین می تواند همراه با ژن­های FecB و  FecX در دوقلوزایی بزهای بومی نقش ایفا کند (Vaiman et al., 1996)، بنابراین با در نظر گرفتن آن در برنامه­های انتخاب به کمک نشانگر (MAS)[12] ممکن است بتوان سبب بهبود این صفت در نژاد بزهای مرخز ایران شد. در این پژوهش اگرچه برای صفت دوقلوزایی بین ژنوتیپ های ژن میوستاتین تفاوت هایی مشاهده شد، اما فقط تفاوت ژنوتیپ­های TT و GGاز نظر آماری و در سطح 1/0 معنی دار بود. اما باید توجه نمود که آزمون کای اسکور حساس به تعداد نمونه می­باشد، با ثابت در نظر گرفتن سایر پارامترها، هرچه تعداد نمونه بالاتر ­رود (حتی با ثابت ماندن فراوانی­های مختلف ژنوتیپی) آماره کای اسکور بزرگتر بوده و احتمال معنی داری آن افزایش می­یابد. شاید یکی از عوامل کوچک بودن آماره کای اسکور و معنی دار بودن آن درسطح احتمال 1/0 در این مطالعه، محدود بودن تعداد نمونه ­باشد. لذا این احتمال وجود دارد که با افزایش تعداد بیشتر نمونه در مطالعات بعدی روی نژاد بز مرخز و یا دیگر نژادهای بومی ایران، نقش مؤثرتری از ژن میوستاتین در فرآیندهای تولید مثل و دوقلوزایی نمایان گردد. به دلیل پایین بودن وراثت پذیری صفات تولید مثلی نظیر دوقلوزایی، علاوه بر اینکه روش­های نقشه یابی QTL و یافتن ژن­های مؤثر می­تواند در برنامه­های اصلاحی این نژاد بسیار مؤثر باشند،  بهبود فاکتورهای محیطی و غیر ژنتیکی از قبیل اعمال فلاشینگ در تغذیه بزهای مرخز در فصل جفتگیری می­تواند دوقلوزایی را در این نژاد بهبود بخشیده و سبب ازدیاد جمعیت این نژاد در منطقه و نیز سودآوری بالاتری برای پرورش دهندگان شود.

تشکر و قدردانی

از مسئولین محترم ایستگاه تحقیقاتی علوم دامی سنندج که در انجام این پژوهش ما را یاری دادند تشکر و قدردانی می­شود.