
تعداد نشریات | 26 |
تعداد شمارهها | 447 |
تعداد مقالات | 4,557 |
تعداد مشاهده مقاله | 5,379,998 |
تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,580,062 |
تأثیر فرهنگ و تمّدن پیش از اسلام در نشر و گسترش «آیین جوانمردی» | ||
مجله مطالعات ایرانی | ||
دوره 20، شماره 40، دی 1400، صفحه 345-385 اصل مقاله (1.09 M) | ||
نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22103/jis.2021.16021.2034 | ||
نویسنده | ||
امیرحسین مدنی* | ||
زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و زبانهای خارجی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران. | ||
چکیده | ||
شکست حکومت ساسانی در مقابل اعراب، دورة جدیدی را به لحاظ «تاریخی» برای سرزمین ایران رقم زد، اما فرهنگ پربار و کهن ایران باستان، هرگز با این شکست، دچار زوال و فراموشی نشد؛ بلکه در دورة اسلامی به حیات خود ادامه داد. یکی از باورها و آیینهایی که در طول تاریخ، دچار تطوّرات و اَشکال بسیاری شده و مسیر پرفراز و نشیبی پیموده، «آیین جوانمردی» است. نظریة متداول در این باره آن است که «فتوّت و جوانمردی» برگرفته از «تصوّف» است و از آنجا که تصوّف نیز، خود از تعالیم اسلامی سرچشمه گرفتهاست، پس جوانمردی، اصل و سرچشمهای اسلامی دارد. با وجود اینکه نمیتوان یکسره از تأثیر فرهنگ اسلامی در «فتوّت» چشمپوشی کرد، اما نادیده گرفتن خاستگاهها و ریشههای ایرانیِ آیین جوانمردی نیز منصفانه و منطقی نیست و مگر میتوان فرهنگ و تمدّنی که شالودة آن را سه بنمایة «خرد»، «نیکی» و «هنر»، تشکیل دادهاست، یکسره نادیده گرفت؟ نگارنده در این مقاله کوشیده است علیرغم دیدگاههای متنوّع، متفاوت و گاه متناقض پژوهشگران دربارة آیین جوانمردی و اختلاف در سرچشمهها و مبانی و اصول آن، به سرچشمههای ایرانی این آیین و تأثّر احتمالی آن از فرهنگ و تمدّن پیش از اسلام اشاره کند. بدین منظور، در سه بخش مستقل، تأثیرات ایران باستان، آیین زرتشتی و ادیان مهری و مانوی را بر طریق فتوّت بررسی کرده و معتقد است که این تأثیرات، به معنای توافق و تطابق محض و یا اخذ و اقتباس تمام نیست. | ||
کلیدواژهها | ||
آیین جوانمردی؛ ایران باستان؛ آیین زرتشتی؛ دین مهری؛ آیین مانوی | ||
مراجع | ||
الف. منابع فارسی
- آلبری، س. آر. سی و ایبشر. هوگو (1396). زبور مانوی. ترجمة ابوالقاسم اسماعیلپور مطلق. تهران: هیرمند.
- ابنبطوطه، (1348). سفرنامه. ترجمة محمدعلی موحّد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- احمد جام، (1368)، انسالتائبین. تصحیح و توضیح: علی فاضل. تهران: توس.
- ارّجانی، فرامرزبن خداداد. (1369). سمک عیّار. با مقدمه و تصحیح: پرویز ناتل خانلری. چاپ پنجم، تهران: انتشارات آگاه.
- ارداویرافنامه، (1397). ترجمة رحیم عفیفی. چاپ چهارم، تهران: توس.
- اسماعیلپور، ابوالقاسم. (1387). اسطوره، بیان نمادین. چاپ دوم. تهران: سروش.
- اسماعیلپور، ابوالقاسم. (1381). اسطورة آفرینش در آیین مانی. تهران: کاروان.
- اسماعیلپور، ابوالقاسم. (1390). زیر آسمانههای نور. تهران: نشر قطره.
- افشار، ایرج. (1383). «فتوّتنامة آهنگران». در کتاب آیین جوانمردی. هانری کربن. ترجمة احسان نراقی. تهران: سخن، 204- 210.
- افشاری، مهران. (1382). فتوّتنامهها و رسائل خاکساریه. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- افشاری، مهران. (1394). فتوّت نامهها و رسائل خاکساریه. تهران: نشر چشمه.
- افشاری، مهران و مداینی، مهدی. (1381). چهارده رساله در باب فتوّت و اصناف. تهران: نشر چشمه.
- انصاری هروی، عبدالله. (1361). منازل السائرین. شرح و تصحیح: روان فرهادی. تهران: مولی.
- اوستا، (1394). گزارش و پژوهش: جلیل دوستخواه. چاپ هجدهم. تهران: مروارید.
- باستانیپاریزی، محمدابراهیم. (1383). «عیّاران و جنبشهای اجتماعی». ماهنامة حافظ. شمارة پنجم. تهران: انتشارات دائرهالمعارف ایران شناسی. 5- 7.
- بایرناس، جان. (1386). تاریخ جامع ادیان. ترجمة: علیاصغر حکمت. چاپ هفدهم. تهران: علمی و فرهنگی.
- بروین، ی.د. (1378). حکیم اقلیم عشق. ترجمة مهیار علویمقدّم و محمدجواد مهدوی. مشهد: آستان قدس رضوی.
- بهار، مهرداد. (1386). ادیانآسیایی. چاپ ششم. تهران: نشر چشمه.
- بهار، مهرداد. (1383). «سابقة جوانمردی در ایران باستان». در کتاب آیین جوانمردی. هانری کربن. ترجمة احسان نراقی. تهران: سخن. 192- 195.
- بهار، مهرداد. (1351). «ورزش باستانی ایران و آئین مهر». مجلة فرهنگ و زندگی. شمارة دهم. تهران: دبیرخانة شورای عالی فرهنگ و هنر. 7- 17.
- تفضّلی، احمد. (1389). تاریخ ادبیات پیش از اسلام. به کوشش ژاله آموزگار. چاپ ششم. تهران: سخن.
- تقیزاده، سیدحسن. (1383). مانیشناسی. به کوشش ایرج افشار. تهران: توس.
- تیشنر، فرانتس. (1383). «فتوّت در کشورهای اسلامی». در کتاب آیین جوانمردی. هانری کربن. ترجمة احسان نراقی. تهران: سخن. 132- 141.
- جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1375). نفحاتالانس. مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی، چاپ سوم. تهران: اطلاعات.
- حسامپور، سعید. (1384). «نقش عیّاری در فرهنگ و تمدن ایرانیان». مجلة مطالعات ایرانی. دانشگاه شهید باهنر کرمان. سال چهارم. شمارة هشتم. 53- 83.
- خواجه محمد پارسا، (1381). فصلالخطاب. تصحیح، مقدمه و تعلیقات: جلیل مسگرنژاد. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- ریاض، محمد. (1382). فتوّتنامه، تاریخ، آیین، آداب و رسوم. به اهتمام عبدالکریم جربزهدار. تهران: اساطیر.
- ریتر، هلموت. (1377). دریایِ جان. ترجمة عباس زریاب خویی و مهرآفاق بایبوردی. چاپ دوم. تهران: انتشارات بین المللی الهدی.
- زرّینکوب، عبدالحسین. (1377). ارزش میراث صوفیه. چاپ هشتم. تهران: امیرکبیر.
- زرّینکوب، عبدالحسین. (1375). از گذشتة ادبی ایران. تهران: انتشارات بینالمللی الهدی.
- زرّینکوب، عبدالحسین. (1373). تاریخ ایران بعد از اسلام. چاپ هفتم. تهران: امیرکبیر.
- زرّینکوب، عبدالحسین. (1376). جستجو در تصوف ایران. چاپ پنجم. تهران: امیرکبیر.
- زرّینکوب، عبدالحسین. (1356). نه شرقی، نه غربی- انسانی. چاپ دوم. تهران: امیرکبیر.
- زرّینکوب،عبدالحسین. (1357). «تصوّف و ایران باستانی». مجلة هنر و مردم. سال شانزدهم. شمارة 186. 16- 30.
- سعدی شیرازی، شیخ مصلحالدین. (1373). بوستان. تصحیح و توضیح: غلامحسین یوسفی. چاپ چهارم. تهران: خوارزمی.
- سهروردی، شهابالدین یحیی. (1374). فیحقیقهالعشق. تهران: مولی.
- شِروو، پرادز اُکنور. (1399). عناصر ایرانی در کیش مانوی. ترجمة محمد شکری فومشی. تهران: طهوری.
- شفیعیکدکنی، محمدرضا. (1372). تازیانههای سلوک. تهران: آگاه.
- شفیعیکدکنی، محمدرضا. (1386). قلندریه در تاریخ. تهران: سخن.
- شفیعیکدکنی، محمدرضا. (1385). نوشته بر دریا. (از میراث عرفانی ابوالحسن خرقانی). تهران: سخن.
- صارمی، سهیلا و اکرم نوری. (1391). «بازتاب آیین مهر در مکتب فتوّت». پژوهشنامة نقد ادبی. دورة 1. شمارة 2. 1- 20.
- صرّاف، مرتضی. (1370). رسایل جوانمردان. چاپ دوم. تهران: انتشارات معین.
- ضیایی، عبدالحمید. (1395). بودیسم و صوفیسم. چاپ دوم. تهران: انتشارات هزارة ققنوس.
- عطارنیشابوری، فریدالدین. (1378). تذکرهالاولیاء. تصحیح، توضیحات و فهارس: محمداستعلامی. چاپ دهم. تهران: زوّار.
- عفیفی، رحیم. (1374). اساطیر و فرهنگ ایرانی در نوشتههای پهلوی. تهران: توس.
- عنصرالمعالی، کیکاوسبن اسکندر. (1395). قابوسنامه. به اهتمام و تصحیح: غلامحسین یوسفی. چاپ هجدهم. تهران: علمی و فرهنگی.
- عوفی، سدیدالدین محمد. (1363). جوامعالحکایات. به کوشش جعفر شعار. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
- فرای، ریچارد. (1358). عصر زرّین فرهنگ ایران. ترجمة مسعود رجبنیا. تهران: سروش.
- کامل شیبی، مصطفی. (1383). «فتوّت و تشیّع». در کتاب آیین جوانمردی،. هانری کربن. ترجمة احسان نراقی. تهران: سخن. 186- 191.
- کربن، هانری. (1383). آیین جوانمردی. ترجمة احسان نراقی. تهران: سخن.
- کزّازی، میرجلالالدین. (1384). آب و آیینه. تبریز: انتشارات آیدین.
- گولپینارلی، عبدالباقی: (1379). فتوّت در کشورهای اسلامی و مآخذ آن. ترجمة هاشم سبحانی. تهران: روزنه.
- محجوب، محمدجعفر. (1371). «جوانمردی در ایران اسلامی». انتشارات بنیاد مطالعات ایران. سال یازدهم. شمارة 1. 7- 16.
- محمدی ملایری، محمد. (1379). تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی. چاپ دوم. تهران: توس.
- مزداپور، کتایون و همکاران. (1394). ادیان و مذاهب در ایران باستان. تهران: سمت.
- معتمدی، منصور و فرزانه باخدا. (1390). «طرحی برای بررسی خاستگاهها و ریشه های فتوّت در ایران». مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ. سال 43. شمارة پیاپی: 4/ 86. 53- 82.
- معین، محمد. (1368). «اندرز یا حکمت عملی در ادبیات پهلوی». در کتاب مجموعه مقالات دکتر معین. به کوشش مهدخت معین. چاپ دوم. تهران: انتشارات معین.
- بهار، محمدتقی. (1383). «جوانمردی». در کتاب آیین جوانمردی. هانری کربن. ترجمة احسان نراقی. تهران: سخن. 109- 120.
- مولوی، جلالالدین محمد. (1363). کلیات شمس. با تصحیحات و حواشی: بدیعالزمان فروزانفر. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
- میرفخرایی، مهشید. (1383). فرشتة روشنی: مانی و آموزههای او،. تهران: ققنوس.
- مینویخرد، (1364). ترجمة احمد تفضّلی. چاپ دوم. تهران: توس.
- ناتل خانلری، پرویز. (1364). شهر سمک. تهران: انتشارات آگاه.
- ناتل خانلری، پرویز. (1383). «آیین عیّاری». در کتاب آیین جوانمردی. هانری کربن. ترجمة احسان نراقی. تهران: سخن،. 169- 176.
- نفیسی، سعید. (1346). سرچشمة تصوّف در ایران. تهران: کتابفروشی فروغی.
- یوسفی، غلامحسین. (1375). دیداری با اهل قلم. چاپ پنجم. تهران: علمی.
- واعظ کاشفی سبزواری، حسین. (1350). فتوّتنامة سلطانی. به اهتمام محمد جعفر محجوب. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
-هالروید، استوارت. (1395). ادبیات گنوسی. ترجمة ابوالقاسم اسماعیلپور. تهران: نشر هیرمند.
- هینلز، جان. (1389). شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضّلی. چاپ نوزدهم. تهران: نشر چشمه.
ب. منابع عربی
- سلمی، ابوعبدالرحمن. (1388). مجموعه آثار. گردآورنده: نصرالله پورجوادی. چاپ دوم. تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
- سهروردی، شهابالدین یحیی. (1380). المشارع و المطارحات. مندرج در مجموعه مصنّفات شیخ اشراق. تصحیح و مقدمه: هانری کربن. چاپ سوم. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- علمالتصوّف، (1391). تصحیح و تحقیق: نصرالله پورجوادی و محمد سوری. تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران.
- مسعودی، علیابن حسین. (1964). مروجالذهب و معادنالجوهر. بیروت: نشوراتالجامعهاللبنانیه. | ||
آمار تعداد مشاهده مقاله: 291 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 304 |