بررسی منصب قصّه‌خوان و آیین‌های درباری مربوط به آن در طول تاریخ ادب شفاهی ایران (تا دورۀ قاجار)

نوروزی چگینی, نجمه; امیری خراسانی, احمد; حسینی سروری, نجمه

doi:10.22103/jis.2023.4070

تعداد نشریات	26
تعداد شماره‌ها	447
تعداد مقالات	4,557
تعداد مشاهده مقاله	5,380,005
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	3,580,079

	بررسی منصب قصّه‌خوان و آیین‌های درباری مربوط به آن در طول تاریخ ادب شفاهی ایران (تا دورۀ قاجار)
مجله مطالعات ایرانی
مقاله 17، دوره 22، شماره 43، شهریور 1402، صفحه 593-626 اصل مقاله (847.04 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22103/jis.2023.4070
نویسندگان
نجمه نوروزی چگینی^* ؛ احمد امیری خراسانی؛ نجمه حسینی سروری
دانشگاه شهید باهنر کرمان
چکیده
چکیده دربار پادشاهان از دیرباز، جلوه‌گاه آیین‌ها و مناسباتی بوده که با ریشه‌های ادب و تاریخ هر ملّت پیوند خورده است و به تبع آن، فرهنگ و تمدّن پیشینیان به گونه‌ای تسلسل‌وار، در پیدایش فرهنگ آیندگان تأثیرگذار بوده است. قصّه‌گویی و قصّه‌خوانی به عنوان یکی از مناصب و تشکیل‌دهندۀ آیین‌های ادبی در دربار، سنّت دیرین ادب شفاهی را تجدید حیات نموده است. دربارۀ این منصب در ادوار مختلف ادبی می‌توان گفت: بعضی از نویسندگان، تشکیل اوّلین دورۀ قصّه‌گویی ایرانی را مربوط به دورۀ کیانیان و هخامنشیان و بعضی، خنیاگران عهد اشکانی یعنی«گوسانان» می‌دانستند. در دوره‌های بعدی یعنی دوره‌های سامانیان تا غزنویان، «موبدان» و «ندیمان» این نقش را همراه با حماسه‌خوانی ایفا کردند و یک ندیم می‌بایستی دارای مجموعۀ آدابی از جمله: شاعری، خنیاگری، شیواسخنی و نمایش‌پردازی می‌بود. در دورۀ مغولان نیز، قصّه‌های ایرانی در اثر تلخی‌های حملۀ مغولان بیشتر جنبۀ مذهبی پیدا کرد. در دربار صفویّه، قصّه‌خوانی به اوج شکوفایی خود رسید و این منصب در دربار قاجار با عنوان «نقّال‌باشی» تجدیدی دوباره پیدا می‌کند. این جُستار به روش تحلیل کیفی سعی بر آن دارد تا به بررسی این منصب و به تبع آن تغییرات آیین‌ها و آداب آن در دربار پادشاهان ایرانی بپردازد.
کلیدواژه‌ها
واژه‌های کلیدی: قصّه‌خوان؛ نقّال؛ ادب شفاهی؛ مناسبات ادبی؛ دربار

مراجع
منابع آیدنلو، سجاد، (1392)، «رساله‌ای در نقد نقّالی از دورۀ قاجار»، نشریۀ آینۀ میراث، شمارۀ 53، صص 7- 36 اقبال آشتیانی، عباس (1324)، «تحقیقات ادبی: کارآسی شاهنامه‌خوان»، مجلۀ یادگار،شمارۀ دهم، صص 20-22 اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1379)، روزنامۀ خاطرات اعتمادالسلطنه، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر ابن ندیم، محمد بن اسحاق (1343)، الفهرست، ترجمۀ محمدرضا تجدد، تهران: ابن سینا الجاحظ، ابوعثمان عمر بن بحر (1342)، تاج (کتاب التّاج)، ترجمۀ محمدعلی خلیلی، تهران: کتابخانۀ ابن سینا بداؤنی، عبدالقادربن ملوک شاه (1868)، منتخب التواریخ، به تصحیح احمد علی، به اهتمام کبیرالدین احمد، کلکته بویس، مری؛ فارمر، هنری جورج (1368)، دو گفتار دربارۀ خنیاگری و موسیقی ایران، ترجمۀ بهزاد باشی، چاپ اول، تهران: آگاه بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین(1375)، تاریخ بیهقی، به تصحیح علی اکبر فیاض، تهران: انتشارات فردوس بیضایی، بهرام (1344)، نمایش در ایران، تهران: روشنگران و مطالعات زنان. تفضّلی، احمد (1376)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: انتشارات سخن جعفریان، رسول (1378)، قصّه‌خوانان در تاریخ اسلام و ایران (مروری بر جریان قصّه‌خوانی، ابعاد و تطوّر آن در تاریخ اسلام و ایران)، تهران: دلیل خطیبی، ابوالفضل (1398)، «کولی در ادبیات فارسی»، جستارهای نوین ادبی، شمارۀ 200، صص 91-116 دولتشاه سمرقندی (1338)، تذکره الشعراء، تهران: چاپ کلاله خاور درّی، نجمه؛ ذوالفقاری، حسن؛ بحرینیان، زهرا (1397)، «نقّالی‌های مکتوب به عنوان یک ژانر ادبی در نثر فارسی»، نشریۀ نثرپژوهی ادب فارسی، شمارۀ 44، پاییز و زمستان 97، صص 17-36 ریپکا، یان (1383)، تاریخ ادبیات ایران، ترجمۀ ابوالقاسم سری، چاپ اول، تهران: کهن رزمجو، حسین (1381)، قلمرو ادبیات حماسی ایران، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی رستمی، محسن (1394)، «جستاری بر شاهنامه‌خوانی، نقّالی و قصّه‌پردازی در ایران» ، فصل‌نامۀ تاریخ نو، شمارۀ دوازدهم، صص 109-132 زرشناس، زهره (1384)، میراث ادبی روایی در ایران باستان، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380)، «اصول هنر قصّه‌گویی در ادب فارسی»، ارج نامۀ شهریاری به خواستاری و اشراف پرویز رجبی، تهران: توس صفوی، سام میرزا (1314)، تحفۀ سامی، تهران: طبع ارمغان صفا، ذبیح الله (1368)، «اشاره‌ای کوتاه به داستان‌گزاری و داستان‌گزاران تا دوران صفوی»، ایران‌شناسی، شمارۀ 3، صص 463- 471 طرسوسی، ابوطاهر محمد بن حسن (1356)، ابومسلم‌نامه، به اهتمام حسین اسماعیلی، چاپ دوم، تهران: شرکت نشر قطره عاشورپور، صادق (1389)، نمایش‌های ایرانی، ج 2، تهران: سورۀ مهر عنصرالمعالی کیکاووس‌بن‌اسکندر(1347)، قابوسنامه، به کوشش سعید نفیسی، چاپ دوم، تهران: شرکت سهامی انتشار عبداللهیان، حمید (1379)، کارنامۀ نثر معاصر، تهران: انتشارات پایا فردوسی، ابولقاسم (1386)، شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: دایره المعارف بزرگ اسلامی فخرالزمانی قزوینی، عبدالنبی (1367)، تذکرۀ میخانه، به اهتمام احمد گلچین معانی، چاپ پنجم، تهران: انتشارات اقبال فخرالزمانی قزوینی، عبدالنبی (1392)، طراز الاخبار، مقدمه و تصحیح و تعلیقات دکتر سید کمال حاج سید جوادی، تهران: فرهنگستان هنر قائمی، فرزاد (1395)، «بررسی سنّت‌های قصّه‌خوانی، نقّالی و ساختار روایی«دایره‌ای» در حماسه‌های شفاهی‌بنیاد (بر مبنای مطالعۀ تطبیقی و موردی سنّت‌های نمایشی و ادبی)»، شمارۀ 4، دورۀ 7، کهن‌نامۀ ادب پارسی، صص 101-132 قائمی، فرزاد «جستاری بر شاهنامه‌خوانی، نقّالی و قصّه پردازی در ایران» نگارش محسن رستمی. کی‌منش، عباس(1384)، «انجمن‌های ادبی از آغاز شعر فارسی دری تا سال 1335هـ. ش»، شمارۀ 176، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، صص 61-79 کزّازی، میرجلال‌الدّین(1390)، نامۀ باستان (گزارش و ویرایش شاهنامۀ فردوسی)، ج 5، تهران: سمت محجوب، محمد جعفر(1370)، «تحوّل نقّالی و قصّه‌خوانی، تربیت قصّه‌خوانان و طومارهای نقّالی»، شمارۀ 34، نشریۀ ایران‌نامه، صص 186-211 ملکم، سرجان (1362)، تاریخ ایران، ترجمۀ میرزا اسماعیل حیرت، تهران: انتشارات فرهنگسرا میرصادقی، میمنت (1385)، واژه نامۀ هنر شاعری، فرهنگ تفصیلی اصطلاحات فن شعر و سبک‌ها و مکتب‌های آن، تهران:کتاب مهناز مسعودی، علی ابن الحسین (1365)، مروج الذهب، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، جلد 2، تهران: علمی و فرهنگی نظامی گنجوی (1334)، هفت پیکر، به کوشش وحید دستگردی، ج 2، تهران: انتشارات ابن سینا نظام الملک طوسی (1348)، سیاستنامه، به کوشش جعفر شعار، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی نجم، سهیلا (1390)، هنر نقالی در ایران، چاپ اول، تهران: نشر آثار هنری متن
آمار تعداد مشاهده مقاله: 212 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 127

سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب

پیوندهای مفید

آمار

بررسی منصب قصّه‌خوان و آیین‌های درباری مربوط به آن در طول تاریخ ادب شفاهی ایران (تا دورۀ قاجار)