آمار
| تعداد نشریات | 26 |
| تعداد شماره‌ها | 447 |
| تعداد مقالات | 4,557 |
| تعداد مشاهده مقاله | 5,379,998 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,580,062 |
تحلیل بینامتنی بر تأثیرپذیری‌های حافظ از نظامی | ||
| مجله مطالعات ایرانی | ||
| مقاله 15، دوره 22، شماره 44، دی 1402، صفحه 409-438 اصل مقاله (664.34 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22103/jis.2023.20485.2411 | ||
| نویسندگان | ||
| علی اکبر کمالی نهاد* 1؛ وحید علی بیگی سرهالی2 | ||
| 1عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان تهران | ||
| 2مدرس دانشگاه فرهنگیان تهران | ||
| چکیده | ||
| طبق نظریۀ بینامتنیت، هیچ متنی بسته و خودمحور نیست. همۀ آثار ادبی از متون پیش از خود تأثیر پذیرفته‌اند. در ادب فارسی نیز نمودهای این تأثیر و تأثر به چشم می‌خورد. حافظ همواره به آثار پیشینیان توجه داشته و از آن‌ها بهره برده است. غزل‌های نظامی از سرچشمه‌ها و منابع الهام حافظ بوده است. در این پژوهش، با بهره‌گیری از نظریۀ بینامتنیت و با روش تحلیلی- تطبیقی، در دو حوزۀ ارتباط برون‌متنی و درون‌متنی، تأثیرپذیری حافظ از غزل‌های نظامی بررسی شده است. برآیندِ پژوهش، نشان‌دهندۀ اشتراکات سطحی و گاه عمیقی است که میان این دو شاعر وجود دارد. حافظ با وجود آنکه خود در غزل‌سرایی انقلابی نو بر پا کرد؛ اما در جای‌جای دیوانش، می‌توان نشانه‌ها و نمودهایی از همسانی‌های فکری و زبانی با غزل‌های نظامی را به‌خوبی ملاحظه نمود. حافظ از نظر برون‌متنی (روساخت)، در زمینۀ ضرباهنگ، وزن، قافیه، ردیف، واژگان، ترکیبات و سایر عناصر موسیقایی از غزلیات نظامی تأثیر پذیرفته است. در حوزۀ درون‌متنی(زیرساخت) نیز میان این دو شاعر پیوند آشکاری وجود دارد؛ تلمیحات، توصیفات، تصاویر، تشبیهات و تعابیر مشابهی میان غزل‌های این دو شاعر دیده می‌شود. وجود این ارتباطات، نشان از تأثیرپذیری و بهره‌گیری حافظ از غزلیات نظامی دارد. این بهره‌گیری نه از نوع تقلید، تکرار یا سرقت ادبی، بلکه با هدف آفرینش اشعار ظریف‌تری صورت گرفته است. این ارتباط‌ها به سبب تأثیر سنت‌های ادبی غزل‌سرایی بوده است که در میان این شاعران رواج داشته و حتی محیط زندگی و فرهنگ حاکم بر زادگاه آنان بی‌تأثیر نبوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| "نظامی"؛ "حافظ"؛ "بینامتنیت"؛ "ارتباط درون‌متنی؛ "ارتباط برون‌متنی" | ||
| مراجع | ||
|
الف. منابع فارسی
آلن، گراهام، (1385). بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
ابوت، اچ. پورتر، (1397). سواد روایت، ترجمۀ رؤیا پورآذر و نیما اشرفی. تهران: اطراف.
انزابی‌نژاد، رضا، (1384). پردۀ سحر سحری، چ پنجم، تهران: جامی.
ایبرمز، اچ و گالت هرفم،(1383). فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، ترجمۀ سعید سبزیان، تهران: رهنما.
پاکتچی، احمد، نقد متن، (1397). تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
پورنامداریان، تقی، (1382). گمشدة لب دریا، تهران: سخن.
ثروتیان، بهروز، (1388). هنر و اندیشۀ نظامی گنجه‌ای، چ اول، تهران: همشهری.
حافظ، شمس‌الدین محمد، (1381). دیوان حافظ، تصحیح محمد قدسی، تهران: چشمه.
خرمشاهی، بهاءالدین، (1368). حافظ‌نامه. تهران: پرواز.
خلیلی جهان‌تیغ، مریم، (1386). «خلاقیت بینامتنی در دیوان حافظ و ولای حیدرآبادی»، زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال پنجم، ش 9، صص 5- 14، پاییز و زمستان .
شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1373). موسیقی شعر، تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391). رستاخیز کلمات، تهران: سخن.
صفا، ذبیح‌الله، تاریخ ادبیات در ایران، (1387). چ 18، تهران: فروزش.
غلامحسین‌زاده، غریب و نگار غلامپور، (1387). میخاییل باختین؛ زندگی، اندیشه و مفاهیم بنیادین، تهران: روزگار.
قائمینیا، علیرضا، بیولوژی نص، (1389). تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
مقدادی، بهرام، (1378). فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر، تهران: فکر روز.
مکاریک، ایرنا ریما، (1385). دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
نامورمطلق، بهمن، (1386). «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن‌ها». پژوهشنامۀ علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی، ش 56، صص 83- 98، زمستان.
نامور مطلق، بهمن، (1390). درآمدی بر بینامتنیت، تهران: سخن.
نظامی عروضی، احمد بن عمر بن علی، (1372). چهار مقاله، تصحیح محمد قزوینی، به اهتمام محمد معین، تهران: جامی.
نظامی، الیاس بن یوسف، (1380). دیوان قصاید و غزلیات نظامی، به اهتمام سعید نفیسی، چ هفتم، تهران: فروغی،
نظامی، الیاس بن یوسف ، (1386). خسرو و شیرین. به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
ب. منابع لاتینی
Roland. (1981). theory of text. London: Rotledge. Barthes,
Frow, John. (2005). Genre. London& New York: Rutledge. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 145 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 114 |
||