آمار
| تعداد نشریات | 26 |
| تعداد شماره‌ها | 447 |
| تعداد مقالات | 4,557 |
| تعداد مشاهده مقاله | 5,380,005 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,580,078 |
بزرگمهر بختگان: وزرگ فرمدار یا موبد؟ (نگاهی تازه به شخصیت بزرگمهر از خلال اندرزهایش) | ||
| مجله مطالعات ایرانی | ||
| دوره 23، شماره 46، دی 1403، صفحه 213-243 اصل مقاله (823.24 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22103/jis.2024.22551.2557 | ||
| نویسنده | ||
| سجاد رحمتیان | ||
| دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی | ||
| چکیده | ||
| زمینه/هدف: در درازنای تاریخِ چند هزار سالۀ ایران، پیرامون هیچ‌یک از شخصیت‌های تاریخی آن، به اندازۀ بزرگمهر بختگان، وزیر فرزانۀ خسرو انوشیروان، هاله‌ای از ابهام، افسانه و اقوال گوناگون و احیاناً متضاد را فرانگرفته است. به‌طوری‌که در چیستیِ نام، نشان و حتی در وجود تاریخی‌اش نیز میان تاریخ‌شناسان و محققان، اتفاق نظر وجود ندارد. عمدۀ مطالب و آگاهی ما در مورد بزرگمهر، علاوه‌بر پندنامه‌ای که از دیرباز به نام و خامۀ او شناخته می‌شود، همان اطلاعاتی است که از وی در کُتُب تاریخی و ادبی دورۀ اسلامی آمده و بیشتر آن را نیز آموزه‌های اخلاقی و پندها و اندرزهای او شامل می‌شود. روش/رویکرد: در این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه‌ای سعی شده است تا با مطالعه و بررسی متن‌ها و نوشته‌هایی که در آن‌ها به بزرگمهر و اندرزهای او اشاره شده است و کندوکاو در آن پندها، از زاویه‌ای دیگر به فهم شخصیت وی پرداخته شود. یافته‌ها/نتایج: از مهم‌ترین یافته‌ها نیز می‌توان بدین نکته اشاره کرد که بزرگمهر، دست‌کم در یک دورۀ زمانی، به جامعۀ روحانیان (اندرزگوی) دورۀ ساسانی تعلق داشته و از رهگذر آن به اندرزگویی و نگارش رسالات تعلیمی، آن هم به صورت ویژه و در مقیاس قابل توجهی پرداخته است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| پیش از اسلام؛ اندرز؛ موبد؛ وزیر؛ بزرگمهر بختگان | ||
| مراجع | ||
|
منابع فارسی
اوستا (1392). گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. تهران: مروارید.
ابن‌بلخی (1385). فارسنامه. تصحیح و تحشیۀ گای لینترانج- رینولد آلن نیکلسون. تهران: اساطیر.
ابن طقطقی، محمد بن علی (1389). الفخری فی آداب السلطانیه و الدول الاسلامیه. ترجمۀ محمد وحید گلپایگانی. تهران: علمی و فرهنگی.
ابن‌مسکویه، احمد بن محمد (2535). جاویدان خرد. ترجمۀ تقی‌الدین محمد شوشتری. به اهتمام منصور ثروتیان. تهران: موسسۀ مطالعات اسلامی دانشگاه مک گیل شعبۀ تهران.
ابن ندیم، محمد بن اسحق (1381). الفهرست. ترجمه و تحشیۀ محمدرضا تجدد. تهران: اساطیر.
ابن یمین، فخرالدین محمود (بی‌تا). دیوان. به تصحیح و اهتمام حسینعلی باستانی راد. تهران: کتابخانۀ سنایی.
ابوالقاسمی، محسن (1390). دین‌ها و کیش‌های ایرانی در دوران باستان. تهران: هیرمند.
العاکوب، عیسی (1374). تأثیر پند پارسی بر ادب عربی (پژوهشی در ادبیات تطبیقی). ترجمۀ عبدالله شریفی خجسته. تهران: علمی و فرهنگی.
اوشنر دانا (1373). اندرزِ اوشنر دانا. ترجمۀ ابراهیم میرزای ناظر. تهران: هیرمند.
بروسیوس، ماریا (1396). ایرانیان باستان. ترجمۀ مانی صالحی علامه. تهران: نشر ثالث.
بزرگمهر بختگان (1350). اندرزنامۀ بزرگمهر بختگان. ترجمۀ فارسی و آوانویسی لاتین و سنجش آن با شاهنامه از یحیی ماهیار نوابی. اصفهان: دانشگاه اصفهان.
بلعمی، ابوجعفر محمد بن جریر (1353). تاریخ بلعمی. تصحیح محمدتقی بهار. به کوشش محمدپروین گنابادی. تهران: زوار.
بناکتی، داود بن محمد (1348). تاریخ بناکتی. به کوشش جعفر شعار. تهران: انجمن آثار ملی.
بهار، محمدتقی (2535). سبک شناسی یا تاریخ تطوّر نثر فارسی. تهران: کتاب‌های پرستو، با سرمایۀ موسسۀ انتشارات امیرکبیر.
بهار، مهرداد (1390). ادیان آسیایی. تهران: چشمه.
بیانی، شیرین (1398). تاریخ ایران باستان. ج2. تهران: سمت.
بیهقی، محمد بن حسین (1390). تاریخ بیهقی. به کوشش خلیل خطیب‌رهبر. تهران: مهتاب.
پورتجن، پرویز (1357). در شناخت ابن مقفع، فارابی، بزرگمهر و سلمان فارسی. تهران: شباهنگ.
پیرنیا، حسن؛ اقبال آشتیانی، عباس (بی‌تا). تاریخ ایران از آغاز تا انقراض قاجاریه. تهران: کتابفروشی خیام.
تحفه (در اخلاق و سیاست) (1341). به اهتمام محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: بنیاد ترجمه و نشر کتاب.
تحفة‌الملوک (1317). به اهتمام کتابخانۀ تهران. بی‌نا.
تفضلی، احمد (1389). تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. به کوشش ژاله آموزگار. تهران: سخن.
تنسر (1354). نامۀ تنسر به گشنسب (پیشگفتار تاریخی، زندگینامۀ تنسر و تاریخ‌گذاری نامۀ او، متن، یادداشت‌ها، واژه‌نامه) از شهرام جلیلیان. اهواز: دانشگاه شهید چمران.
ثعالبی، عبدالملک بن محمد بن اسماعیل (1368). تاریخ ثعالبی (غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم). همراه با ترجمۀ مقدمۀ زُتنبرگ و دیباچۀ مجتبی مینوی. پیشگفتار و ترجمه از محمد فضائلی. تهران: نقره.
جاحظ، ابی عثمان عمرو بن بحر (1392). تاج [آیین کشورداری در ایران و اسلام]. یافته احمد زکی پاشا. ترجمۀ حبیب‌الله نوبخت. تهران: آشیانۀ کتاب.
جامی، عبدالرحمن (1379). بهارستان و رسائل. مقدمه و تصحیح اعلاخان عمراُف، محمدجان عمراُف، ابوبکر ظهورالدین. تهران: میراث مکتوب.
جعفری دهقی، محمود (1382). بازشناسی منابع و مآخذ تاریخ ایران باستان. تهران: سمت
حسینی قزوینی، شرف‌الدین فضل‌الله (1383). المعجم فی آثار ملوک العجم. به کوشش احمد فتوحی‌نسب. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
خردنامه (1372). به کوشش منصور ثروت. تهران امیرکبیر.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1317). دستورالوزراء. تصحیح و مقدمۀ سعید نفیسی. تهران: اقبال.
خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1372). مآثرالملوک. به ضمیمۀ خاتمۀ خلاصة‌الاخبار و قانون همایونی. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: رسا.
دالوند، حمیدرضا (1399). متون فارسی زردشتی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
درّی، زهرا (1388). «چهرۀ بزرگمهر (برزویه) از ورای تاریخ». تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). دورۀ یکم. شمارۀ 1. 7- 25.
درّی، زهرا (1390). بزرگمهر حکیم از ورای ادب و تاریخ. تهران: زوّار.
دریایی، تورج (1392). امپراطوری ساسانی. ترجمۀ خشایار بهاری. تهران: فرزان روز.
دهخدا، علی اکبر (1377). لغت‌نامه. ج7. زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران.
دهستانی، حسین بن اسعد (1355). ترجمۀ فرج بعد شدّت. نوشتۀ قاضی محسن تنوخی. با مقابله و تصحیح اسماعیل حاکمی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
دینکرد هفتم (1389)، تصحیح متن، نگارش فارسی، واژه‌نامه و یادداشت‌ها از محمدتقی راشد محصل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین‌بن محمد (1371). محاضرات الادباء و محاورات الشعراء. ترجمه و تألیف محمد صالح بن محمد باقر قزوینی. به اهتمام احمد مجاهد. تهران: سروش.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1377). تاریخ مردم ایران. ج 1. تهران: امیرکبیر.
سعدی، مصلح الدین (1376). گلستان. به کوشش خلیل خطیب‌رهبر. تهران: صفی‌علیشاه.
شاکد، شائول (1397). تحول ثنویت: تنوع آرای دینی در عصر ساسانی. ترجمۀ سید احمدرضا قائم مقامی. تهران: نشر ماهی.
شعبانی، رضا (1394). بزرگمهر حکیم. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
شُمُن، ماری لوئیز (1385). «مناصبی از دورۀ ساسانی». جامعه و اقتصاد عصر ساسانی. گردآوری و ترجمۀ حسین کیان‌راد. تهران: سخن.
طبری، محد بن جریر (1383). تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
ظفرنامه (1383). منسوب به شیخ رئیس ابوعلی سینا. با مقدمه و حواشی و تصحیح غلامحسین صدیقی. تهران: انجمن آثار ملی.
ظهیری سمرقندی، محمدبن علی (1349). اغراض السیاسة فی اعراض الریاسة. تصحیح جعفر شعار. تهران: دانشگاه تهران.
عقیلی، سیف‌الدین حاجی بن نظام (1364). آثار الوزرا. تصحیح و تعلیق میرجلال‌الدین حسینی ارموی. تهران: اطلاعات.
عهد اردشیر (1348). گردآوری و تدوین احسان عباس. ترجمۀ محمدعلی امام شوشتری. تهران: انجمن آثار ملی.
غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (1317). نصیحة الملوک. با مقدمه و تصحیح و حاشیۀ جلال‌الدین همایی. تهران: کتابخانه طهران.
غزالی، ابوحامد محمد بن محمد (1380). کیمیای سعادت. به کوشش حسین خدیوجم. تهران: علمی و فرهنگی.
فخرالدین علی صفی (1346). لطائف الطوائف. به سعی و اهتمام احمد گلچین معانی. تهران: اقبال.
فرای، ریچارد نلسون (1377). میراث باستانی ایران. ترجمۀ مسعود رجب‌نیا. تهران: علمی و فرهنگی.
فردوسی، ابوالقاسم (1386). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق. تهران: دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی.
فکری‌پور، کتایون (1388). «وظایف دین‌مردان در ایران باستان». پژوهش‌های تاریخی. دورۀ جدید. شمارۀ 1. 101- 112.
قزوینی، زکریا بن محمد (1373). آثار البلاد و اخبار العباد. ترجمه با اضافات از جهانگیر میرزا قاجار. تصحیح و تکمیل میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
کارنامۀ اردشیر بابکان (1389). به اهتمام محمدجواد مشکور. تهران: دنیای کتاب.
کریستن‌سن، آرتور (1314). وضع ملّت و دولت و دربار در دورۀ شاهنشاهی ساسانیان. ترجمۀ مجتبی مینوی. تهران: کمیسیون معارف.
کریستن‌سن، آرتور (1384). ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ غلامرضا رشید یاسمی. ویراستار حسن رضایی باغ‌بیدی. تهران: صدای معاصر.
کریستن‌سن، آرتور (1387). کاوۀ آهنگر و درفش کاویانی. ترجمۀ منیژه احدزادگان آهنی. تهران: طهوری.
کریستن‌سن، آرتور (1401). داستان بزرجمهر حکیم. ترجمۀ عبدالحسین میکده. تهران: فرهنگ معاصر.
کولسنیکف، آ. ای. (1398). ایران در آستانۀ سقوط ساسانیان. ترجمۀ محمدرفیق یحیایی. تهران: کندوکاو.
گردیزی، ابوسعید عبدالحی (1363). زین‌الاخبار (تاریخ گردیزی). تصحیح عبدالحی حبیبی. تهران: دنیای کتاب.
گزیده‌های زادسپرم (1366). ترجمۀ محمدتقی راشد محصل. تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
گشتاسب، فرزانه؛ حاجی‌پور، نادیا (الف 1392). اندرز اوشنر دانا. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
گشتاسب، فرزانه؛ حاجی‌پور، نادیا (ب1392). «دست‌نوشته‌ای نو از اندرز اوشنر دانا (دست‌نوشته TD26) ». زبان‌شناخت. سال چهارم، شمارۀ 2 (پیاپی 8). 141- 163.
گیرشمن، رومن (1388). ایران از آغاز تا اسلام. ترجمۀ محمد معین. تهران: علمی و فرهنگی.
لوکونین، ولادیمیر گریگوریویچ (1393). تمدن ایران ساسانی. ترجمۀ عنایت الله رضا. تهران: علمی و فرهنگی.
مبارکشاه (1346). آداب الحرب و الشجاعه. تصحیح احمد سهیلی خوانساری. تهران: اقبال.
مجد خوافی (1391). روضه خلد. مقدمه و تحقیق محمود فرخ. به کوشش حسین خدیو جم. تهران: دانشگاه تهران.
مجمع‌التواریخ و القصص (1318). تصحیح محمدتقی بهار. به همت محمد رمضانی. تهران: کلاله خاور.
محجوب، محمد جعفر (1378). آفرینِ فردوسی. تهران: مروارید. - مرزبان بن رستم (1389). مرزبان نامه. ترجمۀ سعدالدین وراوینی. به کوشش خلیل خطیب رهبر. تهران: صفی علیشاه.
مزداپور، کتایون و دیگران (1395). ادیان و مذاهب در ایران باستان. تهران: سمت.
مستوفی، حمدالله (1381). تاریخ گزیده. تصحیح عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
مسعودی، علی بن حسین (1382). مروج الذهب و معادن الجواهر. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: علمی و فرهنگی.
ملطیوی، محمد بن غازی (1351). برید السعاده. به کوشش محمد شیروانی. تهران: دانشگاه تهران.
منوچهر پسر گشن جم (1397). دادستان دینی (پارۀ دوم). مقدمه، آوانویسی، برگردان فارسی و یادداشت‌ها به همراه متن پهلوی از مهشید میرفخرایی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مینوی خرد (1391). تصحیح احمد تفضلی. به کوشش ژاله آموزگار. تهران: توس.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1377). اخلاق محتشمی. با دیباچه و تصحیح محمد تقی دانش‌پژوه. تهران: دانشگاه تهران.
نظام‌الملک، حسن بن علی (1347). سیرالملوک (سیاست‌نامه). به اهتمام هیوبرت دارک. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
نفیسی، سعید (1384). تاریخ اجتماعی ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض امویان. به اهتمام عبدالکریم جربزه‌دار. تهران: اساطیر.
نوحه‌خوان، حامد (1399). دیوانیان از ساسانیان تا سامانیان. تهران: ندای تاریخ.
نولدکه، تئودور (1378). تاریخ ایرانیان و عرب‌ها در زمان ساسانیان. ترجمۀ عباس زریاب خوئی. تهران: انجمن آثار ملی.
نیشابوری، رضی‌الدین ابوجعفر محمد (1341). مکارم اخلاق، با ضمیمۀ گشایش‌نامۀ منسوب به خواجه نصیرالدین طوسی. به کوشش محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: دانشگاه تهران.
ویسهوفر، یوزف (1396). ایران باستان (از 550 پیش از میلاد تا 650 پس از میلاد). ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر. تهران: ققنوس.
هجویری، ابی‌الحسن علی بن عثمان (1304). کشف المحجوب. به سعی و اهتمام و تصحیح والنتین ژوکوفسکی. لنینگراد: دارالعلوم اتّحاد جماهیر شوروی.
هیوم، رابرت ارنست (1391). ادیان زندۀ جهان. ترجمۀ عبدالرحیم گواهی. تهران: علم.
یارشاطر، احسان (1389). «پیشگفتار». کمبریج (مجموعۀ تاریخ ایران). ج 3 قسمت اول. تهران: امیرکبیر.
منابع عربی
ابن‌جوزی، ابوالفرج عبدالرحمان بن علی (1412). المنتظم فی التاریخ الملوک و الامم. دراسة و تحقیق محمد عبدالقادر عطا- مصطفی عبدالقادر عطا. راجعه و صححه نعیم زرزور. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن قتیبه دینوری (بی‌تا). عیون‌الاخبار. بیروت: دارالکتاب العربی.
الطرطوشی، محمد بن الولید (1990). سراج الملوک. تحقیق جعفر البیاتی. لندن: ریاض الریس لِلکتب و النشر.
العامری نیشابوری، محمد بن یوسف (1336). السعادة و الاسعاد فی سیرة الانسانیه. به اهتمام مجتبی مینوی. تهران: دانشگاه تهران.
الیوسی، الحسن (1402). المحاظرات فی اللغة و الأدب. تحقیق و شرح محمد حجی- احمد شرقاوی. بیروت: دارالغرب الاسلامی.
جاحظ، ابی عثمان عمرو بن بحر (1418ه). البیان و التبیین. تحقیق و شرح عبدالسلام محمد هارون. قاهره: مکتبة الخانجی.
نهایة‌الارب فی اخبار فرس و العرب (1375). تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
منابع لاتین
Elishe (1982). History of Vardan and the Armenian War. Translation and Commentary by R. W Thomson. London: Harvard University Press.
Stein, Ernst (1920). »Ein Kapitel vom persischen und vom byzantinischen Staate«. Byzantinisch-Neugriechische Jahrbucher. Herausgegeben Von DR. Phil. Nikos A. Bees. Berlin: Byzantinisch-Neugriechischen Jahrbucher.
Khaleghi Motlagh, Jalal (1989). Bozorgmehr-e Boktagan. Encyclopaedia Iranica, Online Edition. Vol. IV, Fasc. 4, pp. 427-429. Available at http://www.iranicaonline.org/articles/ bozorgmehr-e boktagan. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 159 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 293 |
||