آمار
| تعداد نشریات | 26 |
| تعداد شماره‌ها | 447 |
| تعداد مقالات | 4,557 |
| تعداد مشاهده مقاله | 5,379,999 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,580,063 |
تکوین و تکامل معناشناسانۀ شیدایی و جنون در شعر غنایی فارسی از آغاز تا حافظ | ||
| مجله مطالعات ایرانی | ||
| مقاله 3، دوره 22، شماره 44، دی 1402، صفحه 35-58 اصل مقاله (722.3 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22103/jis.2023.22414.2552 | ||
| نویسندگان | ||
| اصلان استواری* 1؛ علی محمد محمودی2 | ||
| 1مدرس دانشگاه فرهنگیان شهید مطهری شیراز | ||
| 2استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سلمان فارسی کازرون | ||
| چکیده | ||
| برای درک شعر غنایی در هر زبان باید به جنبه‌های مختلف مهم‌ترین مفاهیم آن آشنا بود؛ زیرا باوجود اشتراک معانی متداولی چون عشق و جمال در شعر غنایی فرهنگ‌های مختلف جهان باز هم تفاوت‌های فکری، عاطفی و زبانی وجود دارد که بدون آشنایی با آن‌ها فهم درست شعر ممکن نیست. یکی از این گونه مفاهیم، مفهوم جنون و تصویرها و تعبیرهای فراوانی است که از آن در شعر فارسی دیده می‌شود. مقالۀ حاضر می‌کوشد با روش توصیفی- تحلیلی از رهگذر بررسی جوانب مختلف این مفهوم و نشان دادن سیر تاریخی آن نشان دهد یک واژۀ معمولی چگونه به زبان شعر غنایی راه می‌یابد و به‌تدریج با گسترش حوزۀ واژگانی خود از طریق پیوستن به مفاهیم دیگر در سنت شعر، ماندگار می‌شود و آنگاه به دلیل مقارن شدن با جریانات فکری در بستر تاریخ، فرهنگ و اندیشه، امکان می‌یابد تا به مثابه یک گفتمان در شعر غنایی مطرح شود. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد چگونه مفهوم جنون از معنای قاموسی با گذشت زمان و با توجه به اوضاع اجتماعی و سیاسی دستخوش تغییر می‌شود و از معنی ناپسند اجتماعی به مفهوم عاشقی ارتقاء می‌یابد و سپس در بستر منازعات فلسفی معتزله و اشعری تعبیری مناسب برای خردستیزی می‌گردد و با رواج اندیشه‌های صوفیانه به یک واژۀ ارزشمند تبدیل می‌شود. و از حدّ یک حوزۀ واژگانی صرف فراتر رفته و با گسترش قلمرو معنایی جای خود را به عنوان گفتمان رایج باز می‌نماید و در گسترۀ شعر شاعران بزرگ به یکی از گفتمان‌های اساسی شعر غنایی فارسی تبدیل می‌شود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| شعر غنایی؛ گفتمان؛ لایه‌های معنایی؛ مفهوم جنون | ||
| مراجع | ||
|
آقاحسینی، حسین. (1388) «این خرد خام به میخانه بر؛ (نقدی بر زمینه‌های خردستیزی در ادب فارسی)»؛ پژوهشنامۀ زبان و ادبیات فارسی، سال اول، شمارۀ ۱. 69-84.
آشوری، داریوش. ( 1392) شعر و اندیشه. چاپ هفتم، تهران: مرکز.
ادیب صابر (1380). دیوان. به تصحیح و تألیف احمد عبداله اف، تهران: انتشارات بین‌المللی المهدی.
امینی، محمدرضا، استواری، اصلان (1399) «نگاهی به فرایند دگرگونی «می» در شعر فارسی بر پیوستاری از ساختارگرایی تا نشانه–معناشناسی گفتمانی»، سبک‌شناسی نظم ونثر فارسی (بهار ادب)، شمارۀ52، 19-40.
انوری، محمد بن محمد. (1389) دیوان اشعار. به تصحیح سعید نفیسی، تهران: نگاه.
امیرمعزّی نیشابوری، محمدبن عبدالملک ( 1381) دیوان اشعار. به تصحیح محمدرضا قنبری، تهران: زوّار.
باختین، میخاییل. (1390) رابله، فرهنگ خنده‌آور مردمی، کارناوال و رئالیسم گروتسک. ترجمۀ محمدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان.
برمایه‌ور، رضا. (1393) نگاهی ساختارگرایانه به خردستیزی عرفان. تهران: نشر کلاغ.
پورجوادی، نصرالله. (1366) «تحلیلی از مفاهیم عقل و جنون در عقلای مجانین». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ش 11: 7- 38.
توحیدیان، رجب. (1387) «اوصاف عقل در تقابل با عشق و جنون در دیوان صائب تبریزی و دیگر عرفا». بهارستان سخن(ادبیات فارسی)، ش 12: 126-93.
حافظ شیرازی (1378) دیوان اشعار. به تصحیح قزوینی و غنی، تهران: ققنوس.
حافظ شیرازی (1391) حافظ‌نامه. به اهتمام بهاءالدین خرمشاهی، چاپ بیستم، تهران: علمی فرهنگی.
حسینی، مریم، الهام، روستایی راد (1395)، «مجانین العقلای زن در تصوف اسلامی»، زن و فرهنگ و هنر، دورۀ 8، شمارۀ 1: 67-82.
حدیدی، خلیل و موسی‌زاده، محمدعلی. (1389) «جلوه‌های خردستیزی در شعر حافظ»، دانشگاه تبریز، نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، بهار و تابستان 90، ش، 223.
خدیور، هادی و توحیدیان، رجب. (1389) «عقل و تقابل آن با عشق و جنون در مثنوی و غزلیات شمس». فصلنامۀ تحقیقات زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، دورۀ 2، شمارۀ 3: 29-54.
درپر، مریم و یاحقی، محمدجعفر. (1389) «تحلیل روابط شخصیت‌ها در منظومۀ لیلی و مجنون نظامی». فصلنامۀ بوستان ادب؛ دورۀ 2، شمارۀ 3(پیاپی 3): 65-89.
رحیمی، فاطمه. (1387) «جنون الهی و ظرایف توحیدیان مجذبان الهی از دیدگاه عطار نیشابوری». فصلنامۀ ادیان و عرفان؛ سال پنجم، شمارۀ 18: 221-241
ریپکا، یان و دیگران. (1370) تاریخ ادبیات ایران. کیخسرو کشاورزی، چاپ اول، تهران: گوتمبرگ و جاویدان خرد.
ریتر، هملوت. (1388) دریای جان، ترجمۀ عباس زریاب خویی و مهر آفاق بایبوردی. تهران: بین المللی الهدی.
زرقانی، مهدی. (1388) تاریخ و ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی. تهران: سخن.
رودکی .(1376) دیوان اشعار؛ تصحیحِ سعید نفیسی و ی. براگینسکی، چاپ دوم، تهران: نگاه.
رودکی .(1375) گزیدۀ اشعار. به اهتمام خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.
سجادی راد، صدیقه و ذاکری، احمد (1398) «مکتب اعتراض در طبلۀ عطار»، عرفان اسلامی، «ادیان و عرفان»، دورۀ 16، شمارۀ 6، صص13-46.
سدیدپور، سمانه و قانعی راد، محمدامین (1393) «سیر تحول مفهوم جنون در متون ماندگار ادب فارسی». نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان؛ دورۀ 6، شمارۀ 2، شهریور 1393، صفحه23-42.
سنایی غزنوی .(1388) دیوان اشعار. به اهتمام مدرس رضوی، تهران: سنایی.
سیاه‌کوهیان، هاتف. (1386) «جنون الهی از دیگاه ابن عربی»، فصلنامۀ تخصصی عرفان. سال پنجم، ش. 20.
سعدی شیرازی.(1374) بوستان. به اهتمام غلامحسین یوسفی، تهران: سخن.
صفا، ذبیح الله. (1374) تاریخ ادبیات ایران. جلد اول، تهران: ققنوس.
عبادیان، محمود. (1384) تکوین غزل و نقش سعدی. تهران: اختران.
عطارنیشابوری، فریدالدین. (1384) منطق الطیر. تصحیح و تعلیق محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عطارنیشابوری، فریدالدین. (1362) دیوان اشعار. به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی فرهنگی.
غنیمی هلال، محمد. (1393) لیلی و مجنون در ادبیات عربی و فارسی. تهران: نی.
فاریابی، ظهرالدین. (1381) دیوان اشعار. امیرحسین یزدگردی، تهران: قطره.
فروغی، محمدعلی. (1384) سیر حکمت در اروپا. چ2، تهران: زوار.
فوکو، میشل. (1385) تاریخ جنون. ترجمۀ فاطمه ولیانی، تهران: هرمس.
ناصرخسرو قبادیانی(1375) شرح سی قصیده. به اهتمام مهدی محقق، تهران: توس.
کاظمی‌فر، معین (1392) «کارکرد سیاسی و اجتماعی دیوانگان دانا بر پایۀ حکایات مثنوی‌های عطار». فصلنامۀ ادب‌پژوهی دانشگاه گیلان، دورۀ 7، شمارۀ 24، تیر 1392، صفحه83-104
مرادی‌نژاد، سمیه؛ حسنی‌جلیلیان، محمدرضا؛ حیدری، علی و حسینی، سیدمحسن (1397)«مهم‌ترین کارکردهای عرفانی داستان لیلی و مجنون»، پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی «گوهر گویا»، دورۀ 12، شمارۀ 3.
معمایی، نصرالله. (1344) هنر و جنون. تهران: کتابخانۀ ابن سینا.
مولوی، جلالدین محمد. (1362) کلیات شمس تبریزی. با مقدمۀ بدیع الزمان فروزانفر، تهران: پگاه.
مولوی، جلالدین محمد. (1376) کلیات دیوان شمس تبریزی. با مقدمه و تصحیح محمد عباسی، تهران: نشر طلوع، چاپ هشتم.
مولوی، جلالدین محمد .(1379) مثنوی معنوی. تصحیح نیکلسون، به کوشش محمدرضا برزگر خالقی، تهران: سایه‌گستر.
مدی، ارژنگ. (1371) عشق در ادب فارسی از آغاز تا قرن ششم. مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی. چاپ بهمن.
منوچهری دامغانی، احمد بن قوص.(1370) دیوان اشعار. سید محمد دبیر سیاقی، تهران: زوّار.
نجاریان، محمدرضا .( 1386) «چهار روایت از عشق مجنون». نشریۀ ادب و زبان فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنرکرمان، دورۀ جدید زمستان 1386 شمارۀ 22.
نظامی گنجوی.(1389) لیلی و مجنون. تهران: نیک‌فرجام.
وحشی بافقی. (1376) کلیات دیوان. به کوشش محمدحسن سیدان، تهران: طلایه.
آقاحسینی، حسین. (1388) «این خرد خام به میخانه بر؛ (نقدی بر زمینه‌های خردستیزی در ادب فارسی)»؛ پژوهشنامۀ زبان و ادبیات فارسی، سال اول، شمارۀ ۱. 69-84.
آشوری، داریوش. ( 1392) شعر و اندیشه. چاپ هفتم، تهران: مرکز.
ادیب صابر (1380). دیوان. به تصحیح و تألیف احمد عبداله اف، تهران: انتشارات بین‌المللی المهدی.
امینی، محمدرضا، استواری، اصلان (1399) «نگاهی به فرایند دگرگونی «می» در شعر فارسی بر پیوستاری از ساختارگرایی تا نشانه–معناشناسی گفتمانی»، سبک‌شناسی نظم ونثر فارسی (بهار ادب)، شمارۀ52، 19-40.
انوری، محمد بن محمد. (1389) دیوان اشعار. به تصحیح سعید نفیسی، تهران: نگاه.
امیرمعزّی نیشابوری، محمدبن عبدالملک ( 1381) دیوان اشعار. به تصحیح محمدرضا قنبری، تهران: زوّار.
باختین، میخاییل. (1390) رابله، فرهنگ خنده‌آور مردمی، کارناوال و رئالیسم گروتسک. ترجمۀ محمدجعفر پوینده، تهران: نقش جهان.
برمایه‌ور، رضا. (1393) نگاهی ساختارگرایانه به خردستیزی عرفان. تهران: نشر کلاغ.
پورجوادی، نصرالله. (1366) «تحلیلی از مفاهیم عقل و جنون در عقلای مجانین». پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ش 11: 7- 38.
توحیدیان، رجب. (1387) «اوصاف عقل در تقابل با عشق و جنون در دیوان صائب تبریزی و دیگر عرفا». بهارستان سخن(ادبیات فارسی)، ش 12: 126-93.
حافظ شیرازی (1378) دیوان اشعار. به تصحیح قزوینی و غنی، تهران: ققنوس.
حافظ شیرازی (1391) حافظ‌نامه. به اهتمام بهاءالدین خرمشاهی، چاپ بیستم، تهران: علمی فرهنگی.
حسینی، مریم، الهام، روستایی راد (1395)، «مجانین العقلای زن در تصوف اسلامی»، زن و فرهنگ و هنر، دورۀ 8، شمارۀ 1: 67-82.
حدیدی، خلیل و موسی‌زاده، محمدعلی. (1389) «جلوه‌های خردستیزی در شعر حافظ»، دانشگاه تبریز، نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، بهار و تابستان 90، ش، 223.
خدیور، هادی و توحیدیان، رجب. (1389) «عقل و تقابل آن با عشق و جنون در مثنوی و غزلیات شمس». فصلنامۀ تحقیقات زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، دورۀ 2، شمارۀ 3: 29-54.
درپر، مریم و یاحقی، محمدجعفر. (1389) «تحلیل روابط شخصیت‌ها در منظومۀ لیلی و مجنون نظامی». فصلنامۀ بوستان ادب؛ دورۀ 2، شمارۀ 3(پیاپی 3): 65-89.
رحیمی، فاطمه. (1387) «جنون الهی و ظرایف توحیدیان مجذبان الهی از دیدگاه عطار نیشابوری». فصلنامۀ ادیان و عرفان؛ سال پنجم، شمارۀ 18: 221-241
ریپکا، یان و دیگران. (1370) تاریخ ادبیات ایران. کیخسرو کشاورزی، چاپ اول، تهران: گوتمبرگ و جاویدان خرد.
ریتر، هملوت. (1388) دریای جان، ترجمۀ عباس زریاب خویی و مهر آفاق بایبوردی. تهران: بین المللی الهدی.
زرقانی، مهدی. (1388) تاریخ و ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی. تهران: سخن.
رودکی .(1376) دیوان اشعار؛ تصحیحِ سعید نفیسی و ی. براگینسکی، چاپ دوم، تهران: نگاه.
رودکی .(1375) گزیدۀ اشعار. به اهتمام خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.
سجادی راد، صدیقه و ذاکری، احمد (1398) «مکتب اعتراض در طبلۀ عطار»، عرفان اسلامی، «ادیان و عرفان»، دورۀ 16، شمارۀ 6، صص13-46.
سدیدپور، سمانه و قانعی راد، محمدامین (1393) «سیر تحول مفهوم جنون در متون ماندگار ادب فارسی». نشریۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان؛ دورۀ 6، شمارۀ 2، شهریور 1393، صفحه23-42.
سنایی غزنوی .(1388) دیوان اشعار. به اهتمام مدرس رضوی، تهران: سنایی.
سیاه‌کوهیان، هاتف. (1386) «جنون الهی از دیگاه ابن عربی»، فصلنامۀ تخصصی عرفان. سال پنجم، ش. 20.
سعدی شیرازی.(1374) بوستان. به اهتمام غلامحسین یوسفی، تهران: سخن.
صفا، ذبیح الله. (1374) تاریخ ادبیات ایران. جلد اول، تهران: ققنوس.
عبادیان، محمود. (1384) تکوین غزل و نقش سعدی. تهران: اختران.
عطارنیشابوری، فریدالدین. (1384) منطق الطیر. تصحیح و تعلیق محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عطارنیشابوری، فریدالدین. (1362) دیوان اشعار. به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی فرهنگی.
غنیمی هلال، محمد. (1393) لیلی و مجنون در ادبیات عربی و فارسی. تهران: نی.
فاریابی، ظهرالدین. (1381) دیوان اشعار. امیرحسین یزدگردی، تهران: قطره.
فروغی، محمدعلی. (1384) سیر حکمت در اروپا. چ2، تهران: زوار.
فوکو، میشل. (1385) تاریخ جنون. ترجمۀ فاطمه ولیانی، تهران: هرمس.
ناصرخسرو قبادیانی(1375) شرح سی قصیده. به اهتمام مهدی محقق، تهران: توس.
کاظمی‌فر، معین (1392) «کارکرد سیاسی و اجتماعی دیوانگان دانا بر پایۀ حکایات مثنوی‌های عطار». فصلنامۀ ادب‌پژوهی دانشگاه گیلان، دورۀ 7، شمارۀ 24، تیر 1392، صفحه83-104
مرادی‌نژاد، سمیه؛ حسنی‌جلیلیان، محمدرضا؛ حیدری، علی و حسینی، سیدمحسن (1397)«مهم‌ترین کارکردهای عرفانی داستان لیلی و مجنون»، پژوهشنامۀ زبان و ادب فارسی «گوهر گویا»، دورۀ 12، شمارۀ 3.
معمایی، نصرالله. (1344) هنر و جنون. تهران: کتابخانۀ ابن سینا.
مولوی، جلالدین محمد. (1362) کلیات شمس تبریزی. با مقدمۀ بدیع الزمان فروزانفر، تهران: پگاه.
مولوی، جلالدین محمد. (1376) کلیات دیوان شمس تبریزی. با مقدمه و تصحیح محمد عباسی، تهران: نشر طلوع، چاپ هشتم.
مولوی، جلالدین محمد .(1379) مثنوی معنوی. تصحیح نیکلسون، به کوشش محمدرضا برزگر خالقی، تهران: سایه‌گستر.
مدی، ارژنگ. (1371) عشق در ادب فارسی از آغاز تا قرن ششم. مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی. چاپ بهمن.
منوچهری دامغانی، احمد بن قوص.(1370) دیوان اشعار. سید محمد دبیر سیاقی، تهران: زوّار.
نجاریان، محمدرضا .( 1386) «چهار روایت از عشق مجنون». نشریۀ ادب و زبان فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنرکرمان، دورۀ جدید زمستان 1386 شمارۀ 22.
نظامی گنجوی.(1389) لیلی و مجنون. تهران: نیک‌فرجام.
وحشی بافقی. (1376) کلیات دیوان. به کوشش محمدحسن سیدان، تهران: طلایه. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 215 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 203 |
||