آمار
| تعداد نشریات | 26 |
| تعداد شماره‌ها | 447 |
| تعداد مقالات | 4,557 |
| تعداد مشاهده مقاله | 5,380,003 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 3,580,072 |
جغرافیای اجتماعی-فرهنگی دیلمان و تأثیر آن در تداوم اندیشه ایران‌شهری دردوره اسلامی(از ورود اسلام به ایران تا پایان آل‌بویه) | ||
| مجله مطالعات ایرانی | ||
| مقاله 18، دوره 22، شماره 44، دی 1402، صفحه 491-530 اصل مقاله (991.67 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22103/jis.2023.20028.2375 | ||
| نویسنده | ||
| محمودرضا کوه کن* | ||
| استادیار تاریخ دانشگاه پیام نور، دانشکده علوم اجتماعی، تهران، ایران | ||
| چکیده | ||
| با فروپاشی شاهنشاهی ساسانی، بسیاری از عناصر و مبانی اندیشه‌ای ایرانیان در تقابل با نظام فکری اعراب مسلمان در معرض خطر نابودی قرار گرفت. تنها در نقاط معدودی، آن‌هم به لطف ویژگی‌های جغرافیایی و فرهنگی امکان تداوم این اندیشه‌ها میسر شد. نواحلی ساحلی جنوبی دریای مازندران و ازجمله دیلم به مدد این شرایط خاص قادر بود برای مدت‌ها در برابر نفوذ اعراب ایستادگی کند و زمینه را برای حفظ پیوندهای فرهنگی با گذشته باستانی فراهم آورد. این پژوهش برآن است تا با روش توصیفی- تحلیلی، شرایط کلی حاکم بر جامعه دیلمی و نیز رویکرد سیاسی دیلمیان حکومت‌گر را برای بازیابی نظام فکری ایرانی توضیح دهد. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که سرزمین دیلم به دلیل برخورداری از شرایط فرهنگی اجتماعی خاص خود یکی از مطلوب‌ترین نواحی برای بقای اندیشه ایران‌شهری بوده و به پشتوانه این ویژگی های منحصر به فرد دیلمیان بیشترین سعی را در احیای نظام‌های فکری ایران باستان‌داشته‌اند. استمرارگفتمان مبتنی بر هویت ایرانی و غیر عربی در میان صنوف اجتماعی مهم سرزمین مذکور در نهایت این امکان را به نخبگان نظامی و فرمانروایان محلی داد تا در جهت مقابله با دستگاه خلافت عباسی اقدام کنند و با تسلط بر ساختار قدرت سیاسی، موفق به پی‌ریزی نهاد «شاهی» با همه بایسته‌های آن در عصر آل‌بویه شوند. عضدالدوله که خاستگاه دیلمی داشت با اقداماتی که انجام داد بیش از دیگر اسلاف خود در جهت احیای مجدد گفتمان ایران‌شهری و میراث ایرانی پیش از اسلام گام برداشت. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| ایرانشهر؛ اندیشه ایران‌شهری؛ جغرافیای اجتماعی-فرهنگی؛ دیلم؛ آل‌بویه | ||
| مراجع | ||
|
الف. منابع فارسی
ابن‌اثیر، عزالدین،(1383)، الکامل، ترجمۀ حمیدرضا آژیر، تهران: اساطیر.
ابن‌اسفندیار، بهاء‌الدین‌محمدبن‌حسن،(بی‌تا)، تاریخ طبرستان، تصحیح عباس‌اقبال، تهران: بی‌نا.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن،(1364)، العبر، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ابن‌طقطقی، محمدبن‌علی‌بن‌طباطبا،(1360)، تاریخ فخری در آداب ملک‌داری و دولت‌های اسلامی ، محمد وحیدگلپایگانی، چاپ‌دوم، تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
ابن‌مقفع، عبدالله،(1344)، الادب‌الوجیز للولد الصغیر، ترجمۀ خواجه نصیرالدین طوسی، به‌اهتمام غلامحسین آهنی، اصفهان: تأیید.
ابن‌مقفع، عبدالله، ادب‌الصغیر و ادب‌الکبیر،(1348)، ترجمۀ غلامرضا خسروی‌حسینی، تهران: کتاب فروشی مرتضوی.
اشپولر، برتولد،(1373)، تاریخ ایران در قرون نخستین‌اسلامی، ترجمۀ مریم میراحمدی، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی، ج دوم.
اصطخری، ابواسحاق‌ابراهیم،(1347)، مسالک و ممالک، بهکوشش ایرج افشار،تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
اینوسترانتسف، کنستانتین،(1351)، تحقیقاتی دربارۀ ساسانیان، ترجمۀ کاظم کاظم‌زاده، تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
بروسیوس، ماریا،(1389)، ایرانیان باستان، ترجمۀ مانی صالحی‌علامه، تهران: ثالث.
بلاذری، احمدبن‌یحیی‌بن‌جابر،(1337)، فتوح البلدان، ترجمۀ محمد توکل، تهران: نشرنقره.
بورلو، ژوزف،(1386)، تمدن اسلامی، ترجمۀ اسدالله علوی، مشهد: آستان قدس رضوی.
بوسه، هیرمبرت،(1372)،«ایران در عصر آل بویه»، تاریخ ایران از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، پژوهش دانشگاه کمبریج، ج4، ترجمۀ حسن انوشه، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
بیرونی، ابوریحان،(1363)، آثارالباقیه، ترجمۀ اکبر داناسرشت، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
جعفریان، رسول،(1371)،تاریخ تشیع در ایران، چاپ سوم، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
جیحانی، ابوالقاسم‌بن‌احمد،(1368)، اشکال‌العالم، ترجمۀ علی‌بن‌عبدالسلام کاتب، با مقدمه و تعلیقات فیروز منصوری، تهران: آستان قدس رضوی.
حمزه‌بن‌حسن‌اصفهانی،(1367)، تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمۀ جعفر شعار، چاپ‌دوم، تهران: امیرکبیر.
دینوری، احمدبن‌داود،(1381)، اخبارالطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، چاپ‌پنجم، تهران: نشر نی.
دیلم‌صالحی، بهروز،(1384)، از نظم سیاسی تا نظم کیهانی در اندیشه ایرانی، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران(انتشارات باز).
دیودور سیسیلی،(1384)، ایران و شرق باستان در کتابخانۀ تاریخی، ترجمۀ حمید بیکس شورکایی و اسماعیل سنگاری، تهران: جامی
رحمتی،محسن و علاء‌الدین شاهرخی،(1391)، «مرداویج و اندیشه احیای شاهنشاهی ساسانی» پژوهش‌های تاریخی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان: سال چهارم، شماره اول.
سامی، علی،(1353)، «یادبود دیدار پادشاهان از تچر کاخ داریوش‌بزرگ در تخت‌جمشید»، مجلۀ هنر و مردم، شمارۀ 148.
سودآور، ابوالعلا،(1384)، فره‌ی ایزدی در آیین پادشاهی ایران باستان، تهران: نشر نی.
شاه‌حسینی، ناصرالدین،(1372)، سیر فرهنگ در ایران، قزوین: دانشگاه بین‌المللی امام خمینی.
صابی، ابوالحسن‌هلال‌بن‌محسن،(1346)، رسوم دارالخلافه، تصحیح میخائیل عواد، ترجمه محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
صدیق، عیسی،(1354)، تاریخ فرهنگ ایران، چاپ هفتم، تهران: دانشگاه تهران.
عنصرالمعالی،کیکاووس‌بن‌اسکندر،(1366)، قابوس‌نامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ‌چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
فرای، ریچارد نلسون،(1363)، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، چاپ‌دوم، تهران: سروش.
فردوسی، ابوالقاسم،(1374)، شاهنامه، تصحیح ژول‌مول، دیباچه جهانگیرافکاری، چاپ‌ششم، تهران: علمی و فرهنگی.
فقیهی، علی‌اصغر،(1378)، تاریخ آل بویه، تهران: سمت.
فقیهی، علی‌اصغر،(1347)، شاهنشاهی عضدالدوله، تهران: مطبوعاتی اسماعیلیان.
کرمر، جوئل،(1375)، احیای فرهنگی در عهد آل‌بویه، ترجمه محمدسعید حنایی‌کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کرون، پاتریشیا،(1389)، تاریخ اندیشۀ سیاسی در اسلام، ترجمۀ مسعود جعفری، تهران، سخن.
کسروی، احمد،(1335)، شهریاران گمنام، چاپ‌دوم، تهران: امیرکبیر.
کریستن‌سن، آرتور امانوئل،(1374)، وضع ملت و دولت و دربار در دوره شاهنشاهی ساسانیان ترجمۀ مجتبی مینوی، چاپ‌دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کناوت، ولفگانگ،(2535)، آرمان شهریاری ایران باستان(از کسنفن تا فردوسی)، ترجمۀ سیف‌الدین نجم‌آبادی، تهران :انتشارات وزارت فرهنگ و هنر.
گرگانی، فخرالدین‌اسعد،(2535)، ویس و رامین، تهران: چاپخانۀ بانک ملی ایران.
گوتشمید، آلفرد.فن،(2536)، تاریخ ایران و ممالک همجوار آن از زمان اسکندر تا انقراض اشکانیان، ترجمۀ کیکاووس جهانداری، تهران: انتشارات علمی.
مادلونگ، ویلفرد،(1372)، «سلسله‌های کوچک شمال ایران»، تاریخ ایران از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان، پژوهش دانشگاه کمبریج، ج4، ترجمۀ حسن انوشه، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
مارکوارت، یوزف،(1383)، ایرانشهر در جغرافیای بطلمیوس، ترجمۀ مریم میراحمدی، تهران: طهوری.
متز، آدام،(1388)، تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، چاپ‌چهارم، تهران: امیرکبیر.
متحده، روی پرویز،(1388)، اوضاع اجتماعی در دورۀ آل‌بویه، ترجمۀ مرتضی مصباحی و علی یحیایی، مشهد: خانۀ آبی.
مجتبایی، فتح‌الله،(1352)، شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انتشارات انجمن فرهنگ ایران باستان.
مرعشی، میرسیدظهیرالدین‌بن‌نصیرالدین،(1361)، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران، بهکوشش محمدحسین تسبیحی، چاپ دوم، تهران: شرق.
مستوفی، حمدالله،(1362) تاریخ گزیده، به‌اهتمام عبدالحسین نوایی، چاپ‌دوم، تهران: امیرکبیر.
مسعودی، ابوالحسن علی‌بن‌حسین،(1347)، مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
مسعودی، ابوالحسن علی‌بن‌حسین،(1349)، التنبیه و الاشراف، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشرکتاب.
مسکویه‌رازی، ابوعلی، (1376)، تجارب‌الامم، ترجمۀ علینقی‌منزوی،تهران: توس،ج5و6.
مسکویه‌رازی، ابوعلی، (1366)، تجارب‌الامم، ترجمۀ محمد فضائلی، تهران: زرین.
مقدسی، ابوعبدالله محمدبن‌احمد،(1361)، احسن‌التقاسیم، ترجمۀ علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران،ج2.
مورگان، دیوید،(1373)، ایران در قرون وسطی، ترجمۀ عباس مخبر، تهران: طرح نو.
نولدکه، تئودور،(1378)، تاریخ ایرانیان و عر‌ب‌ها در زمان ساسانیان، ترجمۀ عباس زریاب، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هینتس، والتر،(1385)، یافته‌های تازه از ایران باستان، ترجمۀ پرویز رجبی، تهران: ققنوس.
اوستا،(1387)، گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، چاپ دوازدهم، تهران: مروارید.
حدود العالم من المشرق الی‌المغرب،(1340)، بهکوشش منوچهر ستوده، تهران: دانشگاه تهران.
مجمل‌التواریخ‌والقصص،(1318)، تصحیح ملک‌الشعرای بهار، به‌همت محمد رمضانی، تهران: چاپخانۀ خاور.
نامه تنسر به گشنسب،(1354)، تصحیح مجتبی مینوی، چاپ‌دوم، تهران: خوارزمی.
ب. منابع عربی
ابن‌جوزی، ابی‌الفرج‌‌عبدالرحمن‌بن‌علی‌بن‌محمد،(1412ق) ، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک،دراسه و تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب‌العلمیه.
المتنبی، ابوالطیب‌احمدبن‌حسین،(1417)، دیوان المتنبی، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
توحیدی، ابی‌حیان،(1425)، الامتاع والمؤانسه، هیثم‌خلیفه الطعیمی، بیروت: المکتبه‌العضریه.
همدانی، محمدبن‌عبدالملک،(1961)، تکمله تاریخ طبری، الطبعه الثانیه، بیروت: المطبعه الکاثولیکیه، الجزء‌الاول.
ج. منابع لاتینی
Felix, wolfgang,(1996),Deylamites(in the pre – Islamic period), Encyclopaedia Iranica,Ed by Ehsan yarshater,Vol. VII, California: Mazda publishers. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 235 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 133 |
||