دانشگاه شهید باهنر کرمان

 آمار

تعداد نشریات26
تعداد شماره‌ها447
تعداد مقالات4,557
تعداد مشاهده مقاله5,380,001
تعداد دریافت فایل اصل مقاله3,580,066
حاتمی, امیرحسین. (1402). ظهیری سمرقندی و سنّت اندرزنامه‌نویسی. , 5(2), 22-43. doi: 10.22103/jic.2024.22413.1261
امیرحسین حاتمی. "ظهیری سمرقندی و سنّت اندرزنامه‌نویسی". , 5, 2, 1402, 22-43. doi: 10.22103/jic.2024.22413.1261
حاتمی, امیرحسین. (1402). 'ظهیری سمرقندی و سنّت اندرزنامه‌نویسی', , 5(2), pp. 22-43. doi: 10.22103/jic.2024.22413.1261
حاتمی, امیرحسین. ظهیری سمرقندی و سنّت اندرزنامه‌نویسی. , 1402; 5(2): 22-43. doi: 10.22103/jic.2024.22413.1261

ظهیری سمرقندی و سنّت اندرزنامه‌نویسی

پژوهشنامه تمدن ایرانی
دوره 5، شماره 2 - شماره پیاپی 10، دی 1402، صفحه 22-43    اصل مقاله (541.23 K)
نوع مقاله: مقاله پژوهشی
شناسه دیجیتال (DOI): 10.22103/jic.2024.22413.1261
نویسنده
امیرحسین حاتمی*
گروه تاریخ، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بین المللی امام خمینی، قزوین، ایران
چکیده
اندرزنامه‌نویسی به مثابه میراث ادب سیاسی ایران پیش از اسلام، یکی از مهمترین سنت‌های تاریخی ـ ادبی تأثیرگذار در تاریخ ایران و اسلام بوده است. نویسندگان اندرزنامه‌ها (نصیحت‌نامه‌ها/ سیاست‌نامه‌ها) معمولاً با بهره‌گیری از حکایات و داستان‌های مرتبط با پادشاهان و سلاطین گذشته و نیز ذکر اشعار و ابیات مناسب موضوع مورد اشاره، به ممدوح و مخدوم خود اندرزی سیاسی یا اخلاقی می‌داده‌اند. از این منظر یکی از اصلی-ترین مضامین اندرزنامه‌ها، توضیح و تبیین کارکردهای نهاد شاهی، بوده است. آثاری نظیر سیاستنامه خواجه نظام‌الملک، نصیحۀ‌الملوک غزالی، قابوسنامه کیکاووس بن اسکندر، و نصیحت‌الملوک سعدی از جمله مهمترین آثاری هستند که در این زمینه به نگارش درآمده‌اند. در این میان یکی از کمتر شناخته‌شده‌ترین اندرزنامه‌های فارسی، اغراض السیاسه فی اعراض الریاسه (هدف‌ها یا مقاصد سیاست در حالات ریاست) نگاشته خواجه محمدبن علی الظهیری الکاتب سمرقندی صاحب دیوان رسایل سلطان طمغاج خاقان قراخانی است. این کتاب متنی از آثار کهن ادب فارسی است که به نثری مصنوع و فنی نگاشته شده و مشتمل بر تاریخ و لطایف کلام پادشاهان، فرمانروایان، پهلوانان، فیلسوفان، دانشمندان ایرانی و غیرایرانی، پیامبران و خلفا است. با این وصف، این مقاله بر اساس روش تحلیلی ـ تطبیقی به دنبال پاسخ به این پرسش اصلی است که آیا می‌توان اغراض السیاسه را در چارچوب سنت اندرزنامه‌نویسی بررسی نمود؟ بر منبای یافته‌های پژوهش، انطباق ویژگی‌های متون اندرزنامه با متن اغراض السایسه نشان می‌دهد گرچه قدر و اعتبار اغراض السیاسه شاید به اندازه سیاستنامه یا نصیحه الملوک نباشد، اما متن و مطالب آن بیش از هرچیز به ادبیات اندرزنامه‌نویسی مشابهت و مناسبت دارد و با توجه به شغلی که نویسنده در دستگاه دیوانی قراخانیان داشته و نیز اهدای کتاب به طمغاج خاقان، می‌توان گفت قصد ظهیری سمرقندی از تألیف آن، نگارش اندرزنامه بوده است.
کلیدواژه‌ها
اندرزنامه نویسی؛ ظهیری سمرقندی؛ اغراض السیاسه؛ قراخانیان؛ کارکرد نهاد شاهی
مراجع
  1. اﺑﻦ ندیم، (1381)، الفهرست، ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺗﺠﺪد، ﺗﻬـﺮان: اساطیر
  2. بارتولد، و.و، (1366)، ترکستان­نامه، ترجمه کریم کشاورز، تهران: آگاه
  3. برتلس، یوگنی ادوارد ویچ، (1375)، تاریخ ادبیات فارسی: از دوران فردوسی تا عهد سلجوقیان، ترجمه سیروس ایزدی، تهران: هیرمند
  4. دوفوشه­کو، شارل هانری، (1377)، اخلاقیات (مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سده سوم تا سده هفتم هجری)، ترجمه محمدعلی امیرمعزی و عبدالمحمد روح­بخشان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی و انجمن ایران­شناسی فرانسه در ایران
  5. دینوری، ابوحنیفه احمد، (1364)، اخبارالطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نشر نی
  6. رجائی، فرهنگ، (1373)، معرکه ­جهان­بینی­ها در خردورزی سیاسی و هویت ما ایرانیان، تهران: احیاء کتاب
  7. رسائل سیاسی عصر قاجار، (1379)، تصحیح و تحشیه غلامحسین زرگری­نژاد، تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران
  8. رستم­وندی، تقی، (1392)، اندیشه ایران­شهری در عصر اسلامی، تهران: امیرکبیر
  9. روزنتال، آروین، (1388)، اندیشه سیاسی اسلام در سده­های میانه، ترجمه علی اردستانی، تهران: قومس
  10. زرگری­نژاد، غلامحسین، (1386)، سیاست­نامه­های قاجار، تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی
  11. زرین­کوب، عبدالحسین، (1375)، از گذشته ادبی ایران، تهران: الهدی
  12. صفا، ذبیح الله، (1369)، تاریخ ادبیات در ایران، جلد دوم، تهران: فردوس
  13. طباطبایی، جواد، (1385)، خواجه نظام الملک، تبریز: ستوده
  14. ظهیری سمرقندی، محمد بن علی، (1333)، سندبادنامه، تهران: کتابفروشی خاور و ابن سینا
  15. ظهیری کاتب سمرقندی، محمد بن علی، (1349)، اغراض السیاسه فی اعراض الریاسه، به تصحیح جعفر شعار، دانشگاه تهران
  16. عوفی، محمد، (1906)، لباب الالباب، به کوشش ادوارد براون، لیدن: بریل
  17. فرای، ریچارد، (1365)، بخارا دستاورد قرون وسطی، ترجمه محمود محمودی، تهران: علمی و فرهنگی
  18. فروزانی، ابوالقاسم، (1389)، قراخانیان، تهران: سمت
  19. فروزش، سینا، (1391)، بررسی تحلیلی سنت اندرزنامه­نویسی سیاسی در تاریخ میانه ایران، تهران: جهاد دانشگاهی
  20. فیرحی، داوود، (1385)، قدرت، دانش، مشروعیت در اسلام، تهران: نی
  21. کاوندی کاتب، ابوالفضل و دیگران، (1396)، «سیر تکوین و گونه­بندی سنت ایرانی اندرزنامه­های سیاسی در جهان»، اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 307
  22. کرون، پاتریشیا، (1394)، تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام، ترجمه مسعود جعفری، تهران: سخن
  23. کریستنسن، آرتور، (1378)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: صدای معاصر
  24. کمیلی، مختار، (1390)، «درآمدی بر سبک­شناسی آثار ظهیری سمرقندی»، فنون ادبی، سال سوم، شماره 1
  25. کمیلی، مختار، (1391)، «بازنگری اغراض السیاسه»، متن­شناسی ادب فارسی، سال چهارم، شماره 3
  26. محمدی، محمد، (1356)، فرهنگ ایران پیش از اسلام، تهران: دانشگاه تهران
  27. مسعودی، ابوالحسن علی، (1389)، التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی
  28. منوچهری، عباس، (1397)، پاردایم نصیحت، تهران: انتشارات پژوهکشده تاریخ اسلام
  29. نظام الملک طوسی، ابوعلی حسن، (1347)، سیرالملوک، به اهتمام هیوبرت دارک، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب
  30. یوسفی­راد، مرتضی، (1387)، «روش­شناسی سیاست­نامه­نویسی»، مندرج در فیرحی، داود، ر­وش­شناسی دانش سیاسی در تمدن اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
آمار
تعداد مشاهده مقاله: 155
تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 158


سامانه مدیریت نشریات علمی. طراحی و پیاده سازی از سیناوب